Lozan görüşmeleri sürecinde Türk-Fransız ilişkilerinde bir gerginlik alanı: Türkiye’deki Fransız dinî müesseselerine saldırı iddiaları

Abstract

Çalışmanın amacı, Büyük Zafer’in ardından İzmir’in boşaltılmasıyla başlayan, Lozan Konferansı sırasında sistematik olarak devam eden ve Cumhuriyet’in ilanına kadar süren, Fransa’nın Batı Anadolu’daki müesseselerine Türkler tarafından saldırıldığına ilişkin propagandayı irdelemek olarak tanımlanır. Bu meyanda Fransa’nın kilise ve mezarlıklarına saldırı iddiaları çerçevesinde bunun arka planında Türkiye ile Fransa’nın arasını bozmak isteyen İngiltere’nin bu meseleyi bir propaganda aracı olarak kullanması değerlendirildi. Lozan Antlaşmasından hemen önce İngiltere, Fansa, İtalya ve Hollanda gibi devletler, dini müesseselerine saldırıldığına ilişkin şikayetlerini artırdılar. Bu meyanda Fransa da İzmir Konsolosluğu aracılığı ile kilise ve mezarlıklarına saldırıldığına ilişkin iddialarda bulundu. Şikayetler üzerine yapılan incelemede İzmir’in istirdadı akabinde yangın ve tahliye esnasında bazı olumsuzlukların yaşandığı tespit edildi ve mezarlıklar belediye tarafından titizlikle tamir edildi. Ancak olay kapanmadı ve Lozan görüşmelerinin hemen öncesinde ve görüşmeler sırasında kilise ve mezarlıklara saldırı iddiaları yeniden dillendirildi. Bunda İngiltere’nin Türkiye’ye yönelik yaptığı kara propagandanın etkisi büyüktü. Müttefikler eş zamanlı olarak kendi kamuoylarına mezarlıklara saldırı düzenlendiğini duyurdu. Lozan görüşmelerinin kesintiye uğradığı Şubat 1923’te de mezarlıklara saldırı iddiaları gündeme geldi. Müttefik devletlerin dini müesseselerine saldırıldığına yönelik şikayetlerin temel amacı Türkiye’ye karşı baskı oluşturmaktı. Bununla birlikte Lozan görüşmelerinde Türkiye’ye karşı tek cephe oluşturma isteği de bunda etkili oldu. Çalışmada Fransa’nın dini müesseselere yapılan saldırıların nedenleri, Fransa’nın meseleye yaklaşımı, Türk tarafının meseleye ilişkin tutumu ve ürettiği çözümler değerlendirildi. Araştırmada temel olarak Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi belgelerinden yararlanıldı.

The purpose of the research is defined as to examine the propaganda concerning French institutions in Western Anatolia being attacked by Turkish people starting with the discharge of İzmir after the Great Offensive, continuing systematically during the Lausanne Conference, and going on until the proclamation of the Republic. In this respect, within the frame of claims about the attack on France’s churches and graveyards, the study evaluated the use of this issue as a propaganda medium by England wishing to drive a wedge between Türkiye and France at the background this issue. Immediately before the Treaty of Lausanne, the states such as England, France, Italy, and Holland increased their complaints about attacks against their religious institutions. In this respect, through the İzmir Consulate, France also asserted that their churches and graveyards were attacked. In the review of complaints, it was detected that some problems occurred during the fire and discharge following the recoupment of İzmir and the graveyards were meticulously repaired by the municipality. However, the case was not settled, and the claims that their churches and graveyards were attacked were again put into words immediately before and during the Lausanne Conference. The black propaganda of England against Türkiye had a significant impact on this case. Allies synchronously announced to their public opinion that an attack against graveyards was organized. In February 1923 when the Lausanne Conference were interrupted, the claims about attack against the graveyards were also brought to the agenda. The main purpose of the complaints about attacks against the religious institutions of the Allied Powers was to generate pressure against Türkiye. In the meantime, the tendency to form a single front opposed to Türkiye during the Lausanne Conference also affected this. The study evaluated reasons for the attacks carried out against the religious institutions of France, the attitude of France towards the issue, the attitude of Türkiye towards the issue, and the solutions Türkiye generated for this. The study mainly used the Ottoman Archive documents in the State Archives Directorate of the Presidency.