Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Harp Malûllerinin Sosyo-Ekonomik ve Sağlık Durumları (1877-1939)

Abstract

Tarih boyunca savaşlar büyük sosyal yıkımlara sebebiyet vermiştir. Göçler, salgın hastalıklar, nüfus azalması, ekonomik sıkıntılar, kıtlık ve toplumsal çöküntü bunlardan bazılarıdır. Bazı gruplar ise bu yıkımı daha derinden yaşamışlardır. Esirler, göçmenler, felaketzedeler, şehit aileleri, yetimler ve malûl gaziler gibi. Bu gruplardan biri olan harp malûlleri ile ilgili akademik yazında herhangi bir çalışma söz konusu değildir. Bu nedenle tezde 1877’den 1939’a kadar geçen süreçte harpler sırasında malûl kalan askerlerin sağlık, sosyal ve ekonomik durumları ve bununla ilgili yapılan düzenlemeler değerlendirilmiştir. Harp malûlleri sorunu Fransız İhtilali sonrasında insan haklarının gelişimine paralel olarak gündeme gelmeye başlamıştır. Özellikle XIX. yüzyıldan itibaren uluslararası alanda konuyla ilgili duyarlılık artmıştır. 1864 yılında imzalanan Cenevre Sözleşmesi bunun için önemli bir adım olmuştur. Zira sözleşme, savaş mağduru olanların haklarını güvence altına almıştır. Osmanlı Devleti’nde harp malûlleri ile ilgili düzenlemeler modernleşmeye paralel olarak gelişmiştir. Bunun yanında Osmanlı Devleti’nin XIX. yüzyıl ve sonrasında girdiği savaşlar, büyük yıkım ve insan kayıplarıyla sonuçlanmıştır. Bu kayıplar toplumu ve devleti sıkıntı içerisine sokmuş, bu alanda bazı tedbirler almayı zorunlu kılmıştır. Buna bağlı olarak askeri sıhhiye alanında yapısal tedbirler alınmış, tekaüt kanunları ile malûl gazilerin sosyal ve ekonomik şartları iyileştirilmeye çalışılmıştır. Toplum da malûllerin sosyal şartlarını iyileştirmek için elinden gelen her türlü desteği sağlamıştır. Cumhuriyet döneminde ise yaşanan tecrübelere bağlı olarak cephede ve cephe gerisindeki sıhhi hizmetler daha teşkilatlı hale getirilerek hasta ve malûl asker sayısındaki artış önlenmeye çalışılmıştır. Bunun yanında savaşın mağduru olan malûllerle ilgili ekonomik ve sosyal düzenlemeler kapsamlı hale getirilmiştir. Keza sosyal devlet olgusunun gelişimine paralel olarak malûllerle ilgili birçok yeni hukuki düzenleme yapılmıştır. Ayrıca imkansızlıklara rağmen malûllerin refah seviyelerinde ciddi bir iyileşme sağlanmıştır.

Throughout history wars have caused great social ruins. Immigrations, epidemic diseases, decrease in population, economic distresses, famine and social depression are some of these. Some groups have felt this ruin in deep. Slavers, immigrants, victims of disasters, martyr families, orphans and disabled soldiers etc. There isn’t any academic studies about disabled veterans of these groups. For this reason, in this study in this dissertation the soldiers’ who had been disabled from 1877 to 1939 and their health, social and economic conditions and the regulations that are taken about this situation are evaluated. The disabled veterans problem have started to come to order paralel to humal rights evolution after the French Revolution. In particular, starting from 19th century, sensibility on the topic have been increased on the international stage. The Geneva Contract signed in 1864 has been an important footstep for his reason. Then contract has ensured the rights of the war victims. In Ottoman Empire, the regulations about the war victims have improved in paralel to the modernization. Besides this, Ottoman Empire had attended in the wars in 19th century and after had resulted in big disasters and loss in human lives. These losses had caused the community and the government in trouble and obliged them to take some precautions against it. Depending on this, structural precautions had been taken on military health matters, with retired laws the disabled veterans’ social and economic conditions had been tried to be improved. Also the community had given all the support to improve the social conditions of the disabled veterans. In the republic period according to the experiences, military health matters in and behind the front lines had been more organized to prevent the increase in the quantity of the sick soldiers and the veterans. Besides this, social and economic regulations about the veterans had been become extensive. Also in parallel to the progress of social state fact several legal arrangements had been carried out about veterans. Furthermore,in spite of the impossibilities, there had been serious progress in the veterans’ welfare.