Türk lügati’nde “Dal” maddesi (metin- dizinler- sözlük)

Abstract

Hüseyin Kazım Kadri, Türk dili de başta olmak üzere çeşitli alanlarda eserler vermiştir. Türk Dili alanında verdiği en önemli eseri ise; Türk Lügati, Türk Dillerinin İştikakı ve Edebi Lügatleri isimli dört ciltlik eseridir. Türk dillerinin birliği amacıyla yazılan eser mukayeseli bir sözlük olma niteliğindedir. Sözlükte; Garb olarak verdiği Batı Türkçesinin yanında Azeri, Kazan, Uygur, Koybal, Yakut, Çuvaş, Kırgız gibi Türk lehçe ve şiveleri ayrıca Arapça, Farsça, Fransızca, İtalyanca, gibi Batı dilleri de işlenmiştir. Eserle ilgili çeşitli çalışmalar yapılmış ama tam anlamıyla bir incelenmesi henüz yapılmamıştır. Sözlükle ilgili yapılmış yüksek lisans tezleri de mevcuttur. Ancak bu tezler bir Türk dili incelemesi değil, Azeri Türkçesi edebi metinlerini içermektedir. Biz bu sözlüğün dal harfinin “dal” ana madde başından “dürr” ana madde başına kadar olan kısmı çeviri yazı sistemine aktardık. Bizim bu tez konusunu seçme amacımız ise eserin önemini ortaya koymaktır. Türk Lügati’nin ne kadar büyük ve önemli bir eser olduğu açıktır. Eserin; mukayeseli bir çalışma olması, kelimelerin kökeni, türü ve şekline kadar açıklama yapması, madde başlarını bulunduğu dilin edebi metinlerinden örnekleriyle ortaya koyması, kullanılan atasözleri ve deyimlerle kanıtlaması gibi özellikleri de önemini artırmaktadır. Yalnız içerdiği hatalar yönüyle çok eleştiri almıştır. Çalışma; giriş, Hüseyin Kazım Kadri, Türk Lügati hakkında genel bilgi, yöntem, Türk Lügati’nin tenkitli metni, ana metin ve sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde; çalışma hakkında kısa bilgiler verilecek, birinci bölümde Hüseyin Kazım Kadri’nin hayatı ve eserlerinden kısaca bahsedilecektir. İkinci bölüm, çalışmanın konusunu oluşturan Türk Lügati ile ilgili genel bilgiler verildiği bölümdür. Yöntem bölümünde; hem Hüseyin Kazım Kadri’nin sözlüğü hazırlarken kullandığı yöntem hem de bizim incelediğimiz yöntem birlikte verilecektir. Metin kısmında “dal” ana madde başı ile “dürr” ana madde başı arası çeviri yazı sistemiyle çevrilmiş, ana metin kısmında ise metnin kendisi verilmiştir. Sonuç kısmında ise, tespitler yapılmış yöntem sorunlarına değinilmiştir.

Hüseyin Kazım Kadri has produced works in various fields including Turkish Language. His most important work in Turkish language is; Türk Lügati is a four-volume work called Türk Lügati, Türk Dillerinin İştikakı ve Edebi Lügatleri. The work, written fort he purpose of unity of Turkish languages, is a comparative dictionary. Dictionary; in addition to the Western Turkish which he gave as Garb, Turkish dialects and dialects such as Azeri, Kazan, Uighur, Koybal, Yakut, Chuvash, Kyrgyz were also processed and Arabic, Persian, French, Italian, Western languages were also studied. Various studies have been made about the work but a full examination has not been done yet. There are also postgraduate theses about dictionary. However, these theses do not include a study of Turkish language, but include literary texts of Azeri Turkish. We have transferred the part of the dictionary from the main article “dal” main article of the “dürr” main article to the translation writing system. Our aim is to determine the importance of the work. It is clear how great and important work of the Türk Lügati. Work; it is also a comparative study, explaining up to the origin, type and shape of the words, revealing the head of the articles with examples of literary texts of the language in which it is found, and proving them with the proverbs and idioms used. However, it has received much critisizm in terms of the errors contained. Work; introduction, Hüseyin Kazım Kadri, general information about Türk Lügati, method, criticized text of Türk Lügati, main text and conclusion sections. In the introduction section; brief information about the study. In the first part, life and works of Hüseyin Kazım Kadri will be briefly mentioned. The second part is the general information about Türk Lügati which is the subject of the study. In the method section; both Hüseyin Kazım Kadri’s method of preparing a dictionary and the method we are examining will be given together. In the text section, the translation between “dal” main item and “dürr” main item is translated by writing system and in the main text part the text itself is given. In the conclusion part, the method problems were determined.