Harâc ve Emvâl literatüründe altın ve gümüş ile ilgili rivayetlerin fıkhî tahlili

Abstract

Kıymetli iki maden olan altın ve gümüş sünnette ribevî mallar arasında sayılmıştır. Fukahanın çoğunluğu bu iki madeni bütün çeşitleriyle ribevî olarak kabul etmiş ve sarf akdi kuralları kapsamında mübadele edilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir. Fakat bir kısım fakihler bu görüşten farklı düşünmekte ve altınla gümüşün bazı türlerinin ribevî olmadıklarını iddia etmektedirler. Harâc ve emvâl literatürünün dört temel eserinde altın ve gümüş konularının ele alındığı bu makalede ilgili görüş farklılıklarına değinilmemiş; sadece altın ve gümüşün fıkhî mahiyetiyle alakalı ihtilafların tarihsel izleri takip edilmiştir. Bu çerçevede çalışmamızda Ebû Yusuf’un (ö. 182/798) Kitâbu’l-Harâc, Yahyâ b. Âdem’in (ö. 203/818) Kitâbu’l-Harâc, Ebû Ubeyd Kâsım b. Sellâm’ın (ö. 224/838) Kitâbu’l-Emvâl ve İbn Zencûye’nin (ö. 251/865) Kitâbu’l-Emvâl adlı eserleri incelenmiştir. Böyle bir araştırmayla, fıkıh ilminin gelişim süreçleri içerisinde altın ve gümüşün fıkhî mahiyetiyle ilgili farklı kanaatlerin ilk dönemdeki izleri sürülmüştür. Zira hicri VIII. asra kadar bu iki madenin ribevî/para olmaları yönünde bir tartışmanın bulunmadığı düşünülmektedir. Bu düşünceyle ilgili objektif bir sonuca ulaşmak amacıyla söz konusu dört temel eser eksenli bir araştırma yapılmıştır.

Gold and silver are two precious metals, which are counted among the ribawi (subject to interest) goods in sunnah. The majority of fukaha accepted these two metals as ribawi and stated with all diversity that it should be exchanged under the consumable contract rules. However, some of the scholars deviated from this view and claimed that some species of gold and silver are not ribawi. In this regard, this article covers the subjects of gold and silver in four essential works of the literature on kharāj (taxation) and amwal (revenue); Kitāb al-Kharāj of Abū Yūsuf (d. 182/798), Kitāb al-Kharāj of Yaḥyā ibn Ādam (d. 203/818), Kitāb al-Amwal of Abū ʻUbayd al-Qāsim ibn Sallām (d. 224/838), and Kitāb al-Amwal of Ibn Zanjūyah (d. 251/865). Keeping the different opinions out of scope, we focus on historical traces of conflicts related to the nature of gold and silver. In this way, different convictions about fiqh-related nature of gold and silver were traced through the development processes of fiqh science. Because it is thought that there is no argument over ribawi or money nature of these two mines until VIII. Hijri century. Therefore, a survey of these four essential works was conducted in order to achieve an objective conclusion about this issue.