Ötkir hoşimov’un hurkitilgan tüş, Uzun keçalar, ḳuyoş tarozisi adlı hikâyelerinin bağlam sözlüğü

Abstract

Sözcükler, kullanıldığı yere göre her zaman akla ilk gelen anlamını vermeyebilir. Çoğu sözcükler farklı bağlamlarda kullanılabildiği için onları bağımsız olarak değil metnin bütünüyle ilişkilendirmek gerekir. Bu konuda araştırmacılara ve okuyuculara fayda sağlamak adına bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük çalışmaları yapılmaktadır. Bu çalışmanın amacı da hikâyelerde kullanılan sözcüklerin kalıp ifadeleri ile birlikte kullanıldığında farklı anlamları varsa ortaya koymak, işleyiş şeklini göstermek ve bununla ilgili bir sözlük yapmaktır. Bu sözlük çalışmaları TEBDİZ (Türk Edebiyatı Bağlamlı Dizinleri ve İşlevsel Sözlüğü) ile sistemleşmiştir. Bu çalışmada da Ötkir Hoşimov‟un “Sevgi Ḳissaları” (Sevgi Kıssaları) adlı kitabından Hurkitilgan Tüş, Uzun Keçalar ve Ḳuyoş Tarozisi adlı eserin bağlam sözlüğü TEBDİZ yardımı ile hazırlanmıştır. Özbek Türkçesinin söz varlığını bu hikâyelerde tespit etmek, kelimelerin kullanım sıklığını göstermek ve bazı kelimelerin Özbek Türkçesine ait sözlüklerde belirtilmeyen anlamlarını ortaya çıkarmaktır. Bu çalışmada eserlerin tümü kril alfabesi ile yazıldığı için öncelikle eseri transkribe edilerek daha sonra anlamlırını sisteme girilmiştir. Bu çalışmayla birlikte var olan sözlüklere katkıda bulunmak ve tüm Türk Lehçeleri için yararlı olacağını hedeflenmiştir.

Words may not always give the first meaning that comes to mind, depending on where they are used. It is necessary to associate them with the entire text, not independently since most words can be used in more than one context, Contextual index and functional dictionary studies are being conducted in order to advantage the researchers and the readers on this subject. These dictionary studies have been systematized with TEBDIZ (Turkish Literature Contextual and Functional Dictionary). In this study, The Contextual Dictionary of Utkir Hashimov’s Stories Named of “Hurkitilgan Tush, Uzun Kechalar, Kuyosh Tarozisi” was prepared with the help of TEBDIZ. The aim of this study is to; To show the way contexts work from stories called " Hurkitilgan Tush, Uzun Kechalar, Kuyosh Tarozisi " is to learn and make a dictionary about it. To detect the rich vocabulary of Uzbek language in these stories, to show the freḳuency of use of words and to reveal the meanings of some words that are not specified in dictionaries of Uzbek language with this study, it is aimed to contribute to existing dictionaries and to be useful for all Turkish Dialects.