XIX. yüzyılda ingiliz gezginlerin kaleminden Osmanlı yöneticileri ve yönetim sistemi

Abstract

Bu çalışmanın temel amacı XIX. yüzyılda Türkiye’yi ziyaret eden İngiliz gezginlerin, Osmanlı yönetim sistemi ve yöneticilerin özelliklerine dair izlenimlerini irdelemektir. Bilindiği gibi XIX. yüzyıl seyahatnameler açısından oldukça verimlidir. Zira anılan yüzyılda askeri ve siyasi sebepler, ulaşım imkanlarının iyileşmesi, bilimsel ve romantik akımın etkisiyle çok sayıda seyahatname kaleme alınmıştır. Bu dönemde Osmanlı ülkesine de çok sayıda İngiliz seyyahın geldiği görülmektedir. Gezginlerin seyahatnamelerinde İngiltere’nin Osmanlı Devleti’ne yönelik politikalarından etkilendikleri ve söylemlerini buna göre şekillendirdiklerini belirtmek gereklidir. Gezginlerin Osmanlı ülkesi hakkındaki değerlendirmelerinde çoğu zaman kalıplaşmış önyargılarından kurtulamadıkları da söylenmelidir. Araştırmada XIX. yüzyılın farklı dönemlerinde Osmanlı ülkesine gelen W. Wittman, R. R. Madden, F. Burnaby, C. Fellows, E. J. Davis, W. J. J. Spry gibi çeşitli mesleklerden gezginlerin eserleri incelenmiştir. Bu seyahatnamelerde Osmanlı yönetim örgütü, yönetim yapısı ve yöneticilerin halkla ilişkilerine dair bazen eleştirel bazen de objektif yorumlar dikkat çekmektedir. Bu anlamda yöneticileri “beceriksiz, yeteneksiz, kaynakları verimli kullanılamayan ve tembel” olarak tanımlayan gezginler yanında “kültürlü, akıllı, Avrupa’nın politikalarını takip eden ve geniş görüşlü” olarak niteleyen gezginler de bulunmaktadır. Gezginlerin Osmanlı yöneticilerinin karakterleri ve fiziksel özelliklerini de merak ettikleri ve onları tanıma amacı güttükleri anlaşılmaktadır. Kimi gezginler Osmanlı yöneticilerinin “cömert, ulaşılabilir, nazik ve lütufkâr” olduğunu dile getirirken bazıları da “cahil, tutucu ve rüşvetçi” olarak tasvir etmişlerdir.

The aim of this study was to examine the impressions of English travellers visiting Turkey in the 19th century about the Ottoman system of government and the characteristics of the Ottoman governors. As known, 19th century was rather rich in terms of travel books because a wide range of travel books were written with the effect of the military and political reasons, the improvement in transportation facilities, and the scientific and romantic movements during the mentioned century. It has been seen that a large number of English travellers came to the Ottoman country as well during this period. It has been necessary to state that the travellers were affected from England’s policies for the Ottoman State and shaped their discourses accordingly in their travel books. It should also be reported that the travellers could not usually overcome their stereotyped prejudices in their evaluations about the Ottoman country. In the study, works of travellers such as W. Wittman, R. R. Madden, F. Burnaby, C. Fellows, E. J. Davis, and W. J. J. Spry who were from various occupations and came to the Ottoman country during different periods of the 19th century were examined. In these travel books, sometimes critical and sometimes objective comments about the Ottoman government organisation, government structure, and governors’ relations with the public have attracted attention. In this sense, while there were travellers who defined the governors as “unsuccessful, untalented, whose resources could not be used efficiently, and lazy”, there were also other travellers who described them as “intelligent, clever, following the policies of Europe, and broad-minded”. It has been understood that the travellers were also curious about the characters and physical features of the Ottoman governors and intended to know them. While some travellers mentioned that the Ottoman governors were “generous, accessible, polite, and beneficent”, some others portrayed them as “illiterate, conservative, and briber”.