Botogöz bulak hikâyesinin bağlam sözlüğü

Abstract

Sözlüğü, Cengiz Aytmatov. Sözcüklerin tek başına ifade ettiği anlamlar bütünü anlamaya kâfi gelmez. Bir metnin içindeki sözcüğe, metnin bağlamından hareketle anlam verilir. Sözcüklere bağlamdan hareketle anlamlar verip sözlük oluşturmak, alanın diğer araştırmacılarına büyük katkı sağlar. Bağlam sözlüğü çalışmaları da bu amaca hizmet için yapılır. Bu çalışmalar sayesinde sözcüklerin anlam zenginliği ortaya çıkarılır. Çağdaş Türk lehçeleri alanında bağlam sözlüğü çalışmalarının azlığı dikkat çekmektedir. Bu çalışmanın alanımızdaki eksikliğin giderilmesinde önemli olacağını, Kırgız sözlüklerine yeni madde başları kazandırabileceğini ve Kırgız edebiyatının herhangi bir eseri üzerinde yapılacak olan üslup çalışmalarına da zemin hazırlayabileceğini düşünmekteyiz. Bu çalışmada Cengiz Aytmatov’un yaşadığı devir göz önünde bulundurularak Botogöz Bulak hikâyesindeki sözcüklere bağlamdan hareketle anlamlar verilmiş, eserin söz varlığı ortaya çıkarılmış ve tanıklarıyla beraber tespit edilmiştir. Hikâyenin söz varlığı ortaya çıkarıldıktan sonra eserin bağlam sözlüğü tüm tanıklarıyla ve sıklıklarıyla ortaya koyulmuştur. Bağlamdan yola çıkarak işlevsel bir sözlük oluşturmak amaçlanmıştır. Ayrıca söz varlığını oluşturan tanıkların kullanım sıklıklarının verilmesiyle birlikte üslup çalışmaları için somut veriler ortaya çıkmaktadır. Çalışmada Kırgız Türkçesi, Kırgız edebiyatı ve Cengiz Aytmatov’un edebi kişiliğine de değinilmiştir. Çalışmanın değerlendirme ve sonuç bölümünde elde edilen sayısal verilerden yola çıkarak değerlendirmeler yapılmıştır. İncelenen eserde toplamda 816 ismin, 2254 sıklıkta kullanıldığı, 665 fiilin ise 2158 sıklıkta kullanıldığı tespit edilmiştir. Eserde kullanılan yardımcı fiillerin sayısı 217 olmakla birlikte, sıklık sayıları ise 662 olarak tespit edilmiştir. İncelenen eserde deyimler, ikilemeler, dua ve beddua ifadeleri ve ilişki sözlerinden oluşan 261 kalıp sözün, 308 sıklıkta kullanıldığı görülmektedir. Toplamda 1959 ögenin, 5382 sıklıkta kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu ögelerden bazılarının sıklığı dikkat çekmektedir. Dikkat çeken ögelerden çoğunluğunun Sovyetizm özolgu ifadeleri olduğu görülmektedir. Çalışmanın amacı, Botogöz Bulak hikâyesinin söz varlığını ortaya çıkarmak suretiyle Kırgız sözlüklerine katkıda bulunmak ve Cengiz Aytmatov’un ve yazarlığının daha doğru anlaşılmasına, yazarın üslubuyla ilgili yapılacak olan çalışmalara ve Kırgız hikâyeciliğine fayda sağlamaktır.

Semantics which words express separately are not enough to understand the whole. A word in a text is understood with the reference to the concept of the text. Generating a word with the reference to the concept of the text makes a significant contribution to the other researchers in the field. Studies of concept dictionary is done to serve this purpose, too. Thanks to these studies, semantic richness is being revealed. Shortage of the concept dictionary studies on Contemporary Turkish Dialects is remarkable. The scarcity of context dictionary studies in the field of contemporary Turkish dialects draws attention. We think that this study will be important in eliminating the deficiency in our field, that it can add new headings to the Kyrgyz dictionaries and prepare the ground for stylistic studies on any work of Kyrgyz literature. In this study, considering the period in which Cengiz Aytmatov lived, the words in the story of Botogöz Bulak were given meanings based on the context, the vocabulary of the work was revealed and determined together with its witnesses. After revealing the vocabulary of the story, the context dictionary of the work was revealed with all its witnesses and frequencies. It is aimed to create a functional dictionary based on the context. In addition, by giving the frequency of use of witnesses who make up the vocabulary, concrete data for stylistic studies emerge. In the study, Kyrgyz Turkish, Kyrgyz literature and the literary personality of Cengiz Aytmatov are also mentioned. In the evaluation and conclusion part of the study, evaluations were made based on the numerical data obtained. In the examined work, it was determined that 816 nouns were used with 2254 frequencies, and 665 verbs were used with 2158 frequencies. While the number of auxiliary verbs used in the work is 217, the frequency number has been determined as 662. In the analyzed work, it is seen that 261 phrases consisting of idioms, reduplications, prayer and curse expressions and relationship words are used with a frequency of 308. In total, it was determined that 1959 items were used with 5382 frequencies. The frequency of some of these items draws attention. It is seen that most of the remarkable items are Sovietism self-statements. The aim of the study is to contribute to the Kyrgyz dictionaries by revealing the vocabulary of the Botogöz Bulak story, and to contribute to a more accurate understanding of Cengiz Aytmatov and his authorship, to the studies to be made about the author's style and to the Kyrgyz storytelling.