Afganistan’da etnik yapının iktidar mücadelesine etkisinin incelenmesi (1989-2019)

Abstract

Etnik köken çok etnik gruptan oluşan toplumlar için oldukça önem taşımaktadır. Afganistan da etnik, kültürel, dilsel ve dini bakımdan oldukça çeşitlilik gösteren bir ülkedir. Ülkenin yönetimine ilişkin düzenlemeler, büyük oranda etnik katılımı temel almaktadır. 2001'den beri birçok değişiklik olmasına rağmen toplumda siyasal iktidarın paylaşımı, farklı etnik ve kabile grupları arasında yazılı olmayan bir anlaşmaya dayanmaktadır. Bununla birlikte, etnik, kültürel, dini ve dilsel farklılıkların varlığı ve hakimiyeti vatandaşlar arasında zaman zaman mikro düzeydeki çatışmalara sebep olmaktadır. 1979'dan beri devam eden Afganistan'daki iç çatışmaları sona erdirmeyi amaçlayan Bonn Anlaşması, 2001'de çok önemli bir gelişme olarak yürürlüğe girmiştir. Anlaşma esasında uzun süren bu iç çatışmaların temel nedenini oluşturan etnik menfaatleri azaltmayı amaçlamıştır. Çünkü, Soğuk Savaş'ın sona ermesiyle birlikte Afganistan'daki savaş, ideolojik bir mücadeleden vahşi bir etno-milliyetçi çatışmaya dönüşmüştür. Bu dönüşüm büyük ölçüde komşu ülkeler tarafından körüklenmiştir. Bonn Anlaşması kapsamında etnik kategoriler Afganistan’da siyasi sürecin temel yapı taşları olarak değerlendirilmiştir. Bu bağlamda çalışmada, 1989-2019 yıllarını kapsayan dönem içerisinde Afganistan’daki etnik yapının iktidar mücadelesine olan etkisi incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda, Afganistan’da kalıcı bir barışın sağlanması için etnik temelde değil, sivil yapıda çok partili bir sistemin kurulması gerektiği ortaya konmaktadır. Siyasi kurumların yeniden inşasında, etnik eğilimlerin politik alan üzerindeki etkisini azaltmak için çaba sarf edilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.

Ethnicity is very important for multi-ethnic societies. Afghanistan is an ethnically, culturally, linguistically and religiously diverse country. The arrangements for governing the country are largely based on ethnic participation. Despite many changes since 2001, the sharing of political power in society is based on an unwritten agreement between different ethnic and tribal groups. However, the existence and dominance of ethnic, cultural, religious and linguistic differences sometimes lead to micro-level conflicts between citizens. The Bonn Agreement, which aims to end the internal conflicts in Afghanistan that have been going on since 1979, entered into force in 2001, a very important development. In essence, the agreement aimed to reduce the ethnic interests that were the root cause of these protracted internal conflicts. This is because, with the end of the Cold War, the war in Afghanistan transformed from an ideological struggle into a brutal ethno-nationalist conflict. This transformation was largely fueled by neighboring countries. Under the Bonn Agreement, ethnic categories were considered as the basic building blocks of the political process in Afghanistan. In this context, this study analyzes the impact of the ethnic structure on the power struggle in Afghanistan in the period between 1989-2019. The study concludes that in order to achieve a lasting peace in Afghanistan, a multi-party system should be established on a civil, not ethnic, basis. In the reconstruction of political institutions, it is emphasized that efforts should be made to reduce the influence of ethnic tendencies on the political sphere.