Arap dilinde fâili “Şahıs Olmayan” fiiller - Kur’ân-ı Kerîm örneği

Abstract

Her dilde olduğu gibi Arap dilinde de cümlenin temel yapı taşlarından biri olan fiiller, şahıs ve zamanla birlikte iş, oluş bildiren kelimelerdir. Arapçada fiillerin fâilleri fiilin içinde müstetir olabileceği gibi fiile bitişen bir zamir de olabilir. Ya da fiilden sonra gelen zahir bir isim veya masdar-ı müevvel olarak cümlede yer alabilir. Arapça sözdiziminde önemli bir yeri olan fâillere delalet ettikleri anlam açısından bakıldığında ise bu sözcükler; büyük oranda şahıslar ya da şahıs yerine kullanılan zamirlerdir. Bazen de mana ismi, cansız varlık, bitki ve hayvan ismi ya da doğa olayları ve meteorolojik durumlar olarak karşımıza çıkar. Ancak birtakım fiiller de vardır ki fâilleri hiçbir zaman şahıs (kişi) olamaz, şahıs zamiri olarak da sadece gâib müzekker ve gâibe müennes üçüncü şahıs zamiri olan “o” kullanılır. Bu zamir de “kişi” olan şahsı ifade etmez. Çünkü bu fiillerde fâil; mana ismi, mastar-ı müevvel ya da bitki, hayvan ve cansız varlıkları tanımlayan kavramlar olur. Gerek klasik gerekse modern dilbilimcilerin eserlerine bakıldığında, fâil konusunda bu tür bir tasnife gidilmediği dikkati çekmektedir. Günümüzde ise dilbilim sahasında çalışan ‘Alâ İsmâ‘îl el-Hamzâvî bu konuda bir inceleme yapmış ve Arap dilindeki fâili şahıs olmayan fiilleri “ef’âl lâ şahsiyye” ( ل ا َ ْع أَف ة َّ صيِ خْ شَ لََ (adıyla terimleştirmiştir. Bu fiillerin bazılarının fâilleri asla şahıs olamazken, bazıları da ancak mecâzî anlamda kullanıldıklarında fâilleri şahıs olabilir. Mesela “gerekmek” ( ىَ غ َ ب ْ ن ِ ا - غِي َ ب ْ ن َ ) ve) ي َ َ ب َ ج و - ِجب َ ي( ,” uygun olmak” ( َ ر د َ ج - ر د ْ َج ي( ,” mümkün olmak” ( َ َكن ْ أَم - ِكن ْ م meydana “, )ي َ َث ) “gelmek د د ث َ ْ ح –ٌ َح ي( ,” ortaya çıkmak” ( َ َّ َضح ت ِ ا –ٌ ِضح َّ ت َ َل ) “olmak kolay “, )ي ه َ ل س –ٌ ه ْ س َ ي( ,” zor olmak” ( َ ب ع َ ص –ٌٌ ب ع ْ َص َش – ِم َل ) “kapsamak ,içermek “, )ي ل ٌٌ َ ْشم َ ي( ,” geniş olmak” ( َ ع س َ و ٌٌ-ٌٌ ع س ْ و َ ي( ,” vakti gelmek” َن ) ا َ ح –ٌ ِحين َ ي( ,” tamam olmak” ( َّ ت – َم ِم ت َ اَل ) “olmak imkânsız “, )ي َ َح ت ْ ل ا – ِس ِحي َ ت ْ س َ َّل ) “olmak yok “, )ي َ ح َ ْضم ا – ِ ِح ل َ ْضم َ ِب َط ) “gitmek boşa “ve) ي َ ح – ط َ ب ْ َح ي ( gibi ya da güneşin doğmasını ( قَ شَ َ ر –ٌٌ َ ي batmasını , )ْشر ق ( َ َب َغر - ٌٌ ب ْر غ َ َق ) kararmasını gecenin , )ي َ َغس - ِس ق ٌٌ ْ غ َ ي( , güneşin ve ayın tutulmasını ( فَ َ ف َس ْك ِس ك –ٌٌ َ ,( ي َف ) َ َخس – ْخِس ف ٌٌ َ ي( , rüzgârın şiddetli esmesini ( فَ َ ِص ف َص ع - ْ ع َ ح ) “havlamak “veya ) ي َ ب َ ن -ٌٌ ح َ ب ْ ن َ ,( ي “miyavlamak” ( َ اء َ م – وء ـم َ ي ( gibi hayvanlara özgü sesleri ifade etmede kullanılan fiillerin fâilleri şahıs olamaz. Bu yüzden bu tür fiiller, gâib ve gâibe zamiri olan ( َ و dışındaki) هي) ve) ه zamirlere göre çekimlenemezler. Ayrıca medih ifade eden (ذاَ َّ ب َ ح (ve zem için kullanılan ( لََ َذا َّ ب َ ح (gibi fiillerin fâilleri de hiçbir zaman şahıs olamaz. Çünkü bu fiiller ( َّ َ ب (َذا) fiiliyle mazi) ح ism-i işaretinden oluşur. Fâilleri de daima kendisine bitişik haldeki (ذاَ (ism-i işaretidir. Bunların dışında sonuna (ٌما (kâffe birleşen ( ا َ طَالَم ٌ- ا َ م َ ر ث َ ك –ٌٌ ا َ م َ ر َقص –ٌ ا َ م َّ َشد – ٌ ا َ َقَّلم ٌ- ا َ م َّ ز َ ع ( gibi fiillerin fâilleri de kişi olamaz. İşte bu makalede öncelikle fiil ve fâilden kısaca bahsedilecek; sonrasında fiiller, fâili şahıs olup olmamasına ya da hem şahıs hem mana ve varlık ismi olmasına göre kategorize edilecek, ayrıca cümle içindeki kullanım biçimleri bakımından da ele alınıp incelenecektir. Son tahlilde ise Müslümanların kutsal kitabı ve Arap filolojisinin birincil referansı olan Kur’ân-ı Kerîm’de fâili kesinlikle şahıs olmayan fiiller tek tek ele alınacak, fiillerin fâillik durumlarına ilişkin açıklamalar yapılacak, konuyu örnekleyen ayetlerden mümkün mertebe bolca aktarımlarda bulunulacaktır. Aynı şekilde Kur’ân’da fâili şahıs olmadığı halde Kur’ân metni dışındaki bazı kullanımlarda fâilinin şahıs olması muhtemel fiillere de ilgili ayetlere referansla işaret edilecek ve bu fiillerin fâillerinin neler olduğu izah edilmeye çalışılacaktır.

Verbs, which are one of the cornerstones of the Arabic sentences, usually signify a certaintime and are used together with their subjects. The subject can be hidden in the verb, or itcan be as a pronoun adjacent to the verb. It can be also included in the sentence as anapparent noun or “masdar muawwal” after the verb. When we look at the subjects, whichalso have an important place in Arabic syntax in terms of meaning, they are persons’ namesor the pronouns used mostly instead of persons. Sometimes it appears as an abstract noun,inanimate object, plant and animal name, and natural events and meteorological situations.However, there are some verbs whose agents can never be a person, and only the thirdperson pronoun "هيٌ-ٌٌهو "is used as a personal pronoun with such verbs. This pronoun alsodoes not refer to the person. Because in these verbs, the subject becomes an abstract noun,an infinitive form of a verb or a concept that describes plants, animals and inanimate beings.When we look at the works of both previous and modern linguists, no such classification hasbeen made about the perpetrator. Today, 'Alâ Ismâ'îl al-Hamzâvî, who works in the field oflinguistics, made a study on this subject and termed the impersonal verbs in the Arabiclanguage with the name ( ل اَْع ة أَفَّصيِ خْ شَ لََ( . While the subjects of some of these verbs can neverbe persons, some of them can only be persons when they are used in a figurative sense. Forexample, the subjects of the following verbs cannot be persons: “to be neccessary” ( ىَغَبْنِا -غِيَبْنَ ) ,(يََ بَ جو -ِجبَي( ,” to be worth” (َ ردَ ج - ردَْجي( ,” to be possible” (ََكنْأَم -ِكنْمي( ,” to ocur, happen”َ َث )د د ث َْ ح –ٌَحي( ,” to become clear” (ََّ َضحتا – ِِضحَّتَي( , ,” to be easy” ( لَهَ س – لهْسَي( ,” to be difficult” (َ بعَصٌ– بعَْصَش – ِم َل ) “contain to “, )ي ل ٌٌَْشمَي( ,” to be broad” (َعسَو ٌٌ-عسْوَي( ,” to be completed ” (ََّمت –ٌِمتَ to “, )ياَل ) “impossible beََحتِْس ل ا –ِحيَتْسََّل ) “disappear to “, )يَحَْضمِح ا – ل َِْضمَي ( and “to be wasted” ( طَ بَِح – طَبَْحَق ) sunrise or ,)يٌَ ق َشر –ْشرَ) sunset , )يََبَغر -ٌٌ بْرغَي( , the darkening of the night ( قَََغس -ِس ق ٌْغَ to , )يeclipse of the sun and moon ( فََ ف َسْك ِس ك –ٌََف ) ,( يََخس –ْخِس ف ٌَي( , blowing of the wind ( فَََصع -ْعَ ( ِص ف يor “to bark” ( حَبَن -حَبْنَي( ,” to meow” (َاءَم –وءـمَي( . Therefore, they cannot be inflected withpronouns other than (َهو (and (هي(, which are third-person pronouns. In addition, thesubjects of the verbs that express praising (ذاََّبَََل َذا) dispraising and) حَّبَح ( can never beindividuals. Because these verbs consist of the past verb (ََّ بح (and the ism-i işâra“demonstative pronoun” (ذاَ(. Its subjects are always the ism-i işâra (ذاَ (adjacent to it. Apartfrom all these, the subjects of verbs such as ( اَطَالَم ٌ- اَمَ رثَك –ٌ اَمَرَقص –ٌاَمََّشد –ٌ اََقَّلم ٌ-اَمَّزَع ( that combinewith (ٌما (kâffe at the end, cannot be individuals either. In this article, first of all, the verb andthe subject in Arabic will be briefly mentioned; Afterwards, noun or entity name will benoted and will also be examined in terms of their usage in sentences. Later, in the Qur'an,which is the holy book of Muslims and the primary reference of Arabic philology, the verbswhose subject can not be a person will be discussed one by one. The explanations will bemade about the subjects of the verbs, and eventually, plenty of quotations will be made fromthe verses exemplifying the subject. In the same way, the verbs whose subject is not a personin the Qur'an and whose subject is likely to be a person in some uses other than the Qur'anwill be pointed out concerning to the relevant verses and finally it will be explained what thesubjects of these verbs are.