Beste-i Kadim ve Celaleddin dede efendi’nin ayini örneğinde Dügâh makamının değişimi

Abstract

Çalışmamızda Dügâh makamının tarihsel süreçteki değişimi ve dönüşümü Beste-i Kadim Mevlevi ayini ve Celaleddin Dede Efendi’nin Dügâh Mevlevi ayininin makamsal analizi doğrultusunda ele alınmıştır. Bu çerçevede Beste-i Kadim Mevlevi ayinleri hakkında kısa bilgiler verilmiş ve metnin devamında Celaleddin Dede Efendi’nin biyografisiyle beraber müzikal kimliği incelenmiştir. Çalışmamızda metot olarak literatür tarama, döküman inceleme ve müzikal analiz yöntemi kullanılmıştır. Bu meyanda Emin Dede’nin mecmuasındaki ayin notaları referans alınarak iki eserin melodik yapıları bütün selam ve bölümleriyle analiz edilmiştir. Böylece Dügâh makamının tarihsel süreçteki değişimi gözlemlenmiştir. Çalışmamızın analiz kısmında iki ayinin hem çeşni1 hem makamsal analizi görsellerle destelenerek ayrıntılı şekilde verilmiş ve makam ya da usul geçkileri de belirtilmiştir. Bu meyanda iki ayinde kullanılan çeşni ve makam yapıları tablolar halinde gösterilmiş ve Dügâh makamının değişimi iki ayin üzerinden okunmuştur. Bu doğrultuda 13-15. yüzyıllara ait tarihsel kaynaklardan alınan bilgilere göre Dügâh makamının önce ‘şube’ olarak yer aldığı görülmüştür. Özellikle Beste-i Kadim ayinle Dügâhın makam kimliği ortaya konulmuş ve bu süreçten sonra hem teorik alanda hem de icra pratiğinde günümüze değişerek ya da dönüşerek ulaşmıştır diyebiliriz. Ayrıca makam evreninde Mevlevi ayinlerinin büyük rolü olduğu ve gerek teoriyi gerekse icra pratiğini önemli derecede etkilediği görülmüştür. Bu meyanda özellikle 16-20. yüzyıl makam teorisini Mevlevi ayinleri üzerinden değerlendirmenin doğru yöntemlerden biri olduğu kanısı desteklenmektedir.

In our study, the change and transformation of the Dügâh makam in the historical process has been discussed in the direction of the makam analysis of the Beste-i Kadim Mevlevi ayin (rite) and Celaleddin Dede Efendi's Dügâh Mevlevi ayin. In this framework, brief information about Beste-i Kadim Mevlevi ayins is given and Celaleddin Dede Efendi's musical identity is analysed together with his biography. In our study, literature review, document analysis and musical analysis method were used as methods. In this context, the melodic structures of the two works have been analysed with all the selams and sections by taking Emin Dede's liturgical scores in his mecmu as reference. Thus, the change of Dügâh makam in the historical process was observed. In the analysis part of our study, both the variation and makam analyses of the two ayins are given in detail supported by visuals and the makam or usul transitions are also indicated. In this context, the variation and makam structures used in the two ayins are shown in tables and the change of the Dügâh makam is read through the two ayins. In this direction, according to the information obtained from historical sources from the 13th-15th centuries, it was observed that the Dügâh makam was first included as a ‘şube’. Especially with the Beste-i Kadim ayin, the makam identity of Dügâh was revealed and after this process, we can say that it has reached today by changing or transforming both in the theoretical field and in performance practice. In addition, it has been observed that Mevlevi ayins have a great role in the makam universe and have significantly influenced both theory and performance practice. In this respect, it is supported that evaluating the makam theory of the 16-20th century through Mevlevi ayins is one of the correct methods.