Emirdağ havzası ve çevresinde doğal ortam ile insan arasındaki ilişkiler

Abstract

Çalışma alanını oluşturan Emirdağ Çayı Havzasının bir bölümü iç Anadolu bölgesinin Yukarı Sakarya bölümünde, bir kısmı ise Ege bölgesinin İç Batı Anadolu bölümünde yer almaktadır. Emirdağ havzası kuzeyde; Sayrangah, İncirli, Boz Tepeleri; güneyde Başyurt, Tülüce, Kara Tepeleri ile sınırlandırılmıştır. Havzanın doğusu Emirdağ Tepesi, batısı ise Şaphane dağı ile sınırlandırılmıştır. Bu sınırların belirlenmesinde subölümü çizgisi esas alınmıştır. Emirdağ Havzası bu sınırlar içerisinde jeolojik, jeomorfolojik ve hidroğrafik havzaya karşılık gelmektedir. Araştırma alanının kapsadığı bu alanlar aynı zamanda Emirdağ ilçe sınırını da içine almaktadır. Emirdağ ilçesinin alanı 2000 km2 ’dir. İnceleme alanında ovalar, Kuvatemer yaşlı alüvyonlardan oluşan en genç birimlerdir. Emirdağ dağlık kütlesi Mesozoyik kristalin kalkerlerden ve volkanik kütlelerden oluşmaktadır. Emirdağ havzası ve çevresinde Palezoik’ten Kuvatemer’e kadar çeşitli yaş ve litolojide kayaçlar bulunmaktadır. Emirdağ Havzasında yeryüzü şekilleri açısından dikkate değer en önemli jeomorfolojik birimi Emirdağlandır. Bu dağların kuzeye bakan yamaçlarında platolar, bu sahanın hemen bitiminde ise ovalar yer almaktadır. Emirdağ Havzası ve çevresinde İç Anadolu karasal iklim özelikleri etkili olmaktadır. Çalışma alanında etkili olan bu karasal iklimde yaz aylarında sıcaklığın artması, yağışın az olması ve aşın buharlaşmadan dolayı kuraklık yaşanmakta bu kuraklık tarımsal faaliyetleri büyük oranda etkilemektedir. İnceleme alanı ve çevresi yan kurak bir saha olduğundan bu alandaki yerleşim birimleri ve ekonomik faaliyetler açısından yeraltı suları önemli bir yere sahiptir. Emirdağ Havzası ve çevresinde sürekli akışa sahip akarsu sayısı fazla değildir. Havzadaki en önemli akarsu Emirdağ Çayıdır. Bu akarsu havza içerisindeki derelerin sularını toplayarak Sakarya Nehrine ulaştırır. Araştırma alanında en yaygın toprak tiplerini; kahverengi, kahverengi orman ve kireçsiz kahverengi topraklar oluşturur. Yeraltı su seviyesinin yüksek olduğu alanlarda ise hidromorfik alüvyal topraklar bulunmaktadır. İnceleme alanında meşe ve ardıç ormanları da yer almaktadır. Emirdağ Havzası ve çevresinin bitki örtüsünü antropojen karakterli stepler oluşturmaktadır. Emirdağ ilçesi günümüzde batı ve iç kısımları, kuzeyi ve güneyi bağlayan önemli karayolları üzerinde yeraldığı gibi geçmişte de önemli karayolları üzerinde yer alıyordu. Özellikle Hitit, Lidya, Frigya ve Roma medeniyetleri döneminde oldukça önemli olan “Kral yolu” ilçe sınırlan içerisinden geçiyordu. İnceleme alanında geçmişten günümüze kalan harabeler ve mezarlıklar sahadaki yerleşmeler hakkında bilgi vermektedir. Bu kalıntılardan en önemlisi Amorium’dur. Emirdağ ilçesi merkez bucak dâhil olmak üzere 3 bucaklı bir ilçe olup merkez, Davulga ve Ümraniye bucaklanna bağlı 6 belediye örgütlü yerleşme ve 70 köy yerleşmesinden oluşmaktadır. Emirdağ ilçesinin toplam nüfusu 2000 yılı sonuçlanna göre 47.396 olup, ilçe merkezi olan Emirdağ Şehrinin 20.508, ilçe merkezine bağlı kasaba ve köylerin ise 26.888 nüfusu vardır. Nüfusun %43,2’si şehirde, %56,8’i ise kırsal kesimlerde yaşamaktadır. Yörenin fiziki coğrafya özellikleri insanların doğal ortamlardan faydalanma imkânlanm belirlemiş, Emirdağ havzasında iklimin karasal bir karakter göstermesi hayat şartlannı olumsuz bir yönde etkilemiş, ekonomik faaliyet açısından bölgede tanm ve hayvancılık ön plana çıkmıştır. İnceleme alanında susuzluk, yeraltı ve yerüstü su kalitesinin düşük oluşu, şiddetli karasallık, erozyon, yanlış yerleşim alanı seçimi ve arazi kullanımı gibi olaylar sahanın doğal ortam özelliklerinden kaynaklanan başlıca problemleri oluşturmaktadır.

While a part of the Emirdağ Creek Basin, the topic area of this study, is located on the Upper Sakarya section of Central Anatolia, another part exist in the Inner West Anatolia section of Aegean region. Emirdağ Basin is bounded by Sayrangah, İncirli, Boz Hills on the north; Başyurt, Tülüce, Kara Hills on the south. East of the basin is bordered by Emirdağ Hill and west is bordered by Şaphane Mountain.To determine these borders water segment has been accepted as principal line. Amongst these boundaries, Emirdağ Basin replies to geological, geomorphologic and hydrographic catchments area. These areas which covered by the study field, comprehend to Emirdağ district borders as well. The area of Emirdağ district is 2000 square km. Plains in the study area are the maiden units formed by the Quaternary aged alluvium. Emirdağ mountainous hills consist of Mesozoic crystal limestone and volcanic rocks. There are various age and lithology of rocky palisades differing from Paleozoic to Quaternary in Emirdağ Basin. With regards to earth conformation, the most important geomorphologic structure within Emirdağ Basin is the Emirdağ Mountains. On the north slopes of these mountains there are plateaus and just at the end of this area plains take place. At Emirdağ Basin and surroundings Middle Anatolia land climate characteristics are effective. This terrestrial climate which is effective in the study area brings forth too much heat, less rain and more evaporation during summer months which causes draught and these draught effects agricultural activities adversely. Since the study area and surroundings are semi draught areas, under ground water is very important with regards to residential areas and economical activities. The number of continously running watercourses is not much. The most important stream in the basin is Emirdağ Creek. This creek collects the water of streams within the basin and pours into Sakarya River. The most common soil types in the study area are brown, brown forest and limeless brown soils. In the areas where under ground water level is high, hydro morphological alluvial soils are present. Oak and juniper forests also exist in the study area. The plant cover of Emirdağ Basin and surroundings are anthropogenesis characterized steps. Emirdağ district, like in the past, at present takes place on the important roads which connects west and inland sections to north and south. One of the very important road in the history named ‘King path’, especially during Hittite, Lydia, Phrygia and Roman Empire civilizations, was passing through the district borders. Ruins and cemeteries in the study area remaining from the past, give us an idea on the ancient settlements in the zone. The most important of all these ruins is Amorium. Emirdağ district is a district with three sub district including central sub district, 6 municipalities and 70 villages tied to Central, Davulga and Ümraniye sub districts. Total population of Emirdağ, as fort he results of 2000, is 47.396 and the population of Emirdağ, the central district, is 20.508, the population of sub districts and villages tied to central district is 26.888. 43.2 % of the population is city dwelling, and 56.8 % live in the country land. Physical geographic characteristics of the region has determined the possibilities of the usage of natural environment of the people, land characteristics of the climate in Emirdağ basin effected negatively the living conditions, with regards to economic activities in the region, agriculture and livestock loomed large. Waterlessness, low quality of underground and ground waters, extreme land characteristics of the climate, erosion, selecting wrong settlement areas, and wrong use of the land in the study area have been the main problems resulting from the natural environmental characteristics.