Avrupalı Gezginlerin Seyahatnamelerine Göre 19. Yüzyılda Batı Türkistan Hanlıkları

Abstract

Çalışmada, 19. yüzyılda Batı Türkistan Hanlıklarının siyasi, sosyal ve kültürel tarihi, seyahatnameler başta olmak üzere vakayiname ve araştırma eserlerin ışığında incelenir. Ana kaynağımızı oluşturan başlıca seyahatnameler Alexander Burnes, Arminius Vâmbery ve Eugene Schuyler’a aittir. Beş bölüm olarak kararlaştırılan çalışmanın birinci bölümünde bölgenin coğrafi ve etnik yapısı üzerinde durulur. İkinci bölümde gezginlerin ve seyahatnamelerin nitelikleri incelenirken diğer bölümlerde, hanlıkların siyasi yapısı, Batı Türkistan’ın önemli şehirleri ve bölgenin kendine has sosyal ve kültürel unsurlarına değinilir. Araştırma sonucunda Özbek hanedanlar yönetimindeki Batı Türkistan hanlıklarının hem komşu ülkelerle hem de kendi içerisinde sürekli savaş halinde olduğu, 19. yüzyılın başlarında güçlü bir konumdayken ikinci yarıdan itibaren siyasi güçlerini yitirdikleri ve bağımsızlıklarını kaybettikleri görülür. Yine bu yüzyıl sonlarında en eski tarihlerde ticari ve kültürel öneme sahip bölge şehirlerinin de duraklama içerisinde olduğu tespit edilmiştir. Bizim bu sonuca ulaşmamızı sağlayan olgu, tarihi süreç içerisinde şehir nüfusunda görülen azalma ve halkın içerisinde bulunduğu ekonomik imkânsızlıklardır. Şehirlerin bu geri kalmışlığının bir sebebi de kuzeyde bozkır güneybatıda ise çöl coğrafyasına yerleşen yağmacı Türkmen ve Kırgızların oluşturduğu tehdittir. Bu durum Avrupalı gezginlerin bölgeye giriş çıkışlarını da olumsuz etkilemekte, zor coğrafi şartlarla birlikte aşılması güç ikinci engeli teşkil etmektedir. Böylece Avrupalılar nazarında gizemli ve ulaşılamaz olan Batı Türkistan şehirlerine duyulan merak daha da artmıştır. Araştırmamız neticesinde varılan bir diğer sonuç Batı Türkistan Hanlıklarının, yöneticilerin engellemeleri sonucunda sosyal ve kültürel açıdan Avrupa’daki gelişmelere ayak uyduramadıkları ve mutaassıp yapılarını korumuş olmalarıdır.

In this study, West Turkestan Khanates were dealt with political, social and cultural characteristics in 19th century and investigated according to travel’s books, chronicle and research books. Travel’s books were restricted to works of Alexander Burnes, Arminus Vambery and Eugene Schuyler. It is about geographic and ethnic characteristics of the region in first chapter of the study that was decided as five chapters. It was mentioned khanates’ political structures, West Turkestan’s important cities and social and cultural elements of the region in other chapters while it investigates the travelers and the characteristics of their works in the second chapter.As a result of this study, it was observed that The West Turkestan Khanetes has been ruled by Uzbek dynasties, was struggling with enemies within and out of the borders. Although The West Turkestan Khanetes were powerful in the first 19th century, they lost their independence in the second half of 19th century. Nevertheless we can say that West Turkestan cities, which had commercial and cultural importance from the period of history BC., were standstilled in the 19th century. A possible evidence can be that the population in the region and welfare has declined in this period. One reason for this structure of cities in the region was plunders of Turkmen and Kirghiz. Apart from this reason and tough geographical conditions, European travelers faced difficulty in traveling in the region. Therefore, the curiosity for West Turkestan cities, which are thought to be mystic and unreachable in the eye of Europeans, increased. It can be said that The West Turkestan Khanates was not kept up with social and cultural development of Europe and protected their conservative structures because of the inhibition of Khanates’ rulers.