Ağrı İsyanları

Abstract

Dış destekli ve bir teşkilat tarafından yönlendirilen Cumhuriyet tarihinin önemli isyanlarından bir tanesi Ağrı ve yakın çevresinde ortaya çıkmıştır. Ağrı isyanlarının temelinde siyasi Kürtçülük hareketi ve İngiliz kışkırtması yatmaktadır. İsyanı yönlendiren ise Kürt- Ermeni dayanışmasını temsil eden Hoybun Cemiyetidir. Ağrı isyanı ile İngiltere, Türkiye’yi buralarda uğraştırarak, Ortadoğu’daki hâkimiyetini sürdürmek amacını gütmüştür. İngilizler yeni Türk Devletini zor durumda bırakmak maksadıyla, Ortadoğu bölgesindeki çıkarlarına hizmet edecek Hoybun Cemiyeti’nin kurulmasına ön ayak olmuşlardır. Bazı aşiret reisleri ile yapamadıkları yıkıcı ve bölücü faaliyetlerini Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde “Ermenistan ve Kürdistan” hayalini gerçekleştirmek için bu bölücü hareket Ermeniler ile beraber yürütülmüştür. Şeyh Sait isyanın ardından birçok Kürtçü lider, kadro ve aşiret reisi Irak, İran ve Suriye’ye kaçmışlardır. Bu kişiler legal ve illegal yollarla yürüttükleri faaliyetlerini bu ülkelere taşımışlar, Kürt Teali Cemiyeti, Kürt Teşkilatı İçtimaiye Cemiyeti, Kürt Ulusal Birliği ve Kürt Millet Fırkası gibi çeşitli yapılanmalar içerisine girmişlerdir. Bu teşkilatların mensupları İngiltere’nin organizatörlüğünde, Ermeni Taşnak Komitesi mensupları kullanılmak sureti ile Xwebun-Hoybun teşkilatları bir araya getirilmişlerdir. Ağrı isyanı ile İngiltere, Türkiye’yi buralarda uğraştırarak, Ortadoğu’daki varlığını sürdürmek gayreti içerisindeydi. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti Ağrı’da başlatılan hareketi bastırmak için, 4 yıl askeri harekâtlar yapmış ve 1930 Haziran ayında, Zeylan olayları ile başlayan süreç sonunda isyan 14 Eylül 1930 tarihinde sona erdirilmiş ve bölge isyancılardan temizlenmiştir.

One of the most important rebellion of republican history took place Ağrı and Ağn region. It was guided by an organization supported by foreign power. The base of the rebellion is political Kurdism and British provocation. The rebellion was directed by Hoybun association which is symbol of Kurd-Armenian coalition. The British try to annoy Turkish troops and to continue their sovereignty in The Middle East with this rebellion. The British intended to make trouble to New Turkish State by supporting to form Horbun association which helps their interest in The Middle East region. They used some tribe leaders to spread destructive and disrupter activities in Eastern and South Eastern Anatolia which was failed. They tried to settle their “Armenian and Kurdistan” dream in this region with this dividing movement. They acted with Armenian to turn their policy into reality.. Many Kurdish political leaders, tribe leaders and personnel escaped Iran, Iraq and Syria after Seikh Sait rebellion. They carried on their illegal activities by joining Kurdish Lofty Society (Kürt Teali Cemiyeti), Kurdish Institute and Social Society (Kürt Teşkilatı İçtimaiye Cemiyeti), Kurdish National Society (Kürt Ulusal Birliği), and Kurdish People Party (Kürt Millet Fırkası). The member of these groups united with Xwebun-Hoybun organization by British coordination. The British wanted to carry on their sovereignty in The Middle East and made trouble to Turkey with Ağrı rebellion. The government of Turkish Republic had spent 4 years to overcome Ağrı rebellion. The rebellion was started with Zeyland incident in June 1930 and was overcome on 14 September 1930. The all region was cleaned from rebels.