Dede Korkut Kitabı ve Kırgız edebiyatında ‘yahşı/cakşı’ redifli öğüt ifadeleri üzerine

Abstract

Tarihî ve çağdaş Türk lehçeleri arasında henüz yeni diyebileceğimiz karşılaştırmalı çalışmalar, Türk dili ve edebiyatını daha doğru anlamamızı kolaylaştıracaktır. Ayrıca, Türk dilinin lehçe ve edebiyatlarını mukayese etmek, genel yapıyı kavramamızı, dolayısıyla, Türk dili ve lehçe ve edebiyatları hakkında daha sağlıklı hükümler verebilmemizi sağlayacaktır. Karşılaştırmalı olarak ele aldığımızda, Türk Edebiyatının birtakım eserlerindeki nasihat türü örnekleri üslup ve şekil bakımından bazı ortak özelliklere sahiptir. Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan “Kitâb-ı Dedem Korkut”, içerisinde nasihat ifade eden örneklerin yer aldığı eserlerden biridir. Bu örneklerden bazıları, çağdaş Türk lehçelerindeki nasihat türü örneklerle üslup ve şekil bakımından örtüşmektedir. Türk Edebiyatında Nasihat türü örneklerinin şekil ve içerik bakımından ortak özelliklerinin ortaya konulmasının, Türk Edebiyatının gelişimini, şekillenişini ve farklı coğrafyalardaki özelliklerini keşfetmek bakımından faydalı olacaktır kanaatindeyiz. Çağdaş Türk Edebiyatında ‘Nasihat Türü’, Türk lehçelerinin edebiyatlarında görülmektedir. Kırgız Edebiyatında nasihat türünün çok sayıda örneği olduğunu biliyoruz. Bu nasihat türü örnekler, bazı şairlerin eserlerinde müstakil olarak karşımıza çıkar. Örneğin, Tokotogul Satılganuulu’nun Nasihat adı altında bir eseri bulunmaktadır. Ayrıca, Barpı ve Arstanbek Buylaşuulu gibi şairlerin de nasihat içerikli şiirlerine rastlamaktayız. Bundan önceki çalışmalarda, Yunus Emre’nin nasihat içerikli şiirleri, Kırgız Edebiyatı’ndaki çeşitli şâirlerin nasihat içerikli şiirleriyle tematik olarak karşılaştırılmıştı. Ortaya çıkan sonuç, Anadolu ile Türkistan sahası Türk edebi geleneği nasihat geleneğinin önemli ölçüde aynı kaynaklardan beslendiğini ve aynı kökleri işaret ettiğini göstermişti. Bir diğer çalışmada ise, Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait ve Türk Edebiyatı en önemli eserlerinin başında yer alan Dede Korkut’taki nasihat içerikli söz kalıplarının, Kırgız Edebiyatı’ndaki nasihat içerikli kalıplarla karşılaştırması yapılmıştır. Söz konusu karşılaştırma neticesinde ortaya, benzer şekillerde ve benzer içeriklerde birtakım söz kalıpları çıkmıştır. Dede Korkut üzerine yapılan çalışmalarda ele alınmayan bu konu, karşılaştırmalı lehçe çalışmaları arasında da yer almamaktadır. Bu nedenlerle çalışma, özgün bir özellik taşımaktadır. Çalışmada aynı zamanda hermeneutik yöntem ve bakış açısı kullanılmış, yapılan değerlendirmeler ahlak felsefesindeki iyi kavramı bağlamından hareketle ortaya konulmuştur.

The importance of comparative studies between historical and contemporary Turkish dialects is huge. The works we can say new in this area will make Turkish Language and Literature easier to understand. When we consider comparatively, examples of types of advice in some works of Turkish Literature have some common features in style and form. Kitâb-i Dede Korkut, one of the most important works of Turkish Literature, is one of the works we encountered in the types of advice. Some of these examples overlap in style and shape with examples of types of advice in contemporary Turkish dialects. We think that revealing the common features of examples of advice types in the Turkish Literature with regards to their structures and contents will be beneficial to explore the development, formation and of Turkish Literature with its features in different geographies. The type of advice in Contemporary Turkish Literature is seen in the literature of Turkish dialects. We know that in Kyrgyz Literature there are many examples of advice type. This kind of advice comes as a self-confident in the works of some poets. For example, there is a work under the title Nasihat of Tokotogul Satılganuulu. We also find poetry poems by poets such as Barpi and Arstanbek Buylasuulu. In the previous studies, the poems of Yunus Emre including advices were compared thematically with the various poets’ poems including advices in Kirghiz literature. The obtained result showed that the tradition of advice of Anatolia and Middle Asia has been nourished considerably from the same sources and has indicated the same roots. In another study, a comparison was made between word structures having advice theme of Dede Korkut belonging to the Ancient Anatoliant Turkish and at the top of the most important works of the Turkish Literature, and structures having advice theme in Kirghiz Literature. As a result of this comparison, some word structures were revealed in exactly the same forms and similar contents. Having no place in the studies on Dede Korkut, this issue has not observed in the studies of comparative dialects. For these reasons, this study has a distinctive feature. In the study, at the same time, hermeneutic method and perspective were used, and the evaluations were revealed within the "concept of fine" in the philosophy of ethics.