Mustafa Sabri Efendi’nin varlık anlayışı ve vahdet-i vücûd eleştirisi

Abstract

Tasavvuf içerisinde gelişen metafizik anlayış, belirgin hâle geldiği ilk dönemlerden itibaren çeşitli eleştirilerin odağında yer almıştır. Bu eleştiriler vahdet-i vücûd diye adlandırılan ve büyük ölçüde İbnü’l-Arabî (ö. 638/1240) ve sonrası dönemde sistemleşen metafizik anlayışın tasavvuf dünyasında etkin hâle gelmesiyle ivme kazanır. Son dönem Osmanlı şeyhülislâmlarından biri olan Mustafa Sabri Efendi (1869-1954) de vahdet-i vücûd adıyla sistemleşen bu metafiziği eleştirenler arasındadır. Eleştirileri genel ve özel ilâhiyat bahisleri, kozmoloji, meâd doktrini gibi ontolojik hususlar ile vahdet-i vücûda kaynaklık ettiği ileri sürülen keşf ve müşâhedeye dayalı bilgi anlayışını kapsar.