İbn Haldûn’da varlık ve insanın evrimi

Abstract

İbn Haldûn’un hiyerarşik varlık evreni, cansız varlıklardan melekler âlemine dek uzanan bir yapıdadır. Her varlık kuşağının en üst üyesi, kendisinden sonra gelen kuşağın en alt üyesine komşudur. Bu komşu varlıklar birbirlerinin evrimleşmiş halleridir. İnsan, hayvanlar âleminin en gelişmiş türüdür ve kendisinden önce gelen maymunun gelişmiş biçimidir. İnsanın en gelişmiş örnekleri olan veliler ve peygamberler, kendilerinden sonra gelen melekler âleminin en alt türlerine komşudurlar ve bu âleme yükselmek suretiyle ilham ve vahiy alırlar. Ancak insanın melekliğe evrimi fiziksel değil ruhsal ve akılsaldır. Ona göre insanın fiziksel olarak evrimleşmediğinin kanıtı, geçmiş toplumlardan kalan eserlerin bugünkülerle aynı temel prensiplere sahip olmasıdır. Böylece maymunun fiziksel ve aklî gelişimin sonucu olan insan, melekler âlemine yükselmek için yalnızca ruhsal yetilerini geliştirir. Evrim düşüncesinde İbn Haldûn, tümel bir yaklaşımla tüm varlıkları birbirine bağlar ve sürece maddî olmayan evreni de dâhil eder. Ancak insanın evrimini, tasavvufta ve On Akıl Teorisinde yer aldığı biçimiyle Allah’la ittisale dek yükseltmez ve vahiy alma ile keser. İbn Haldûn evrimin imkânını kimya, yöntemini tasavvufla belirler.

Ibn Khaldun’s hierarchical universe of being runs from inanimate beings to world of angels. The highest type of each generation of being is adjacent to the lowest type of the subsequent generation of being. These neighbouring beings are evolved. Man is the most developed species of the animal kingdom and he is the advanced form of the ape that preceded it. Walîs and prophets, the most advanced examples of human beings, are adjacent to the lowest types of the angels and receive inspiration by rising to this realm. However, the evolution of man into the world of angels is not physical but spiritual and mental. Evidence that human beings have not evolved physically is that the works of past societies have the same conditions of use as those of today. Thus, as the result of the physical and mental development of the ape, the human being only develops his spiritual abilities to rise to the realm of angels. In his evolution thought Ibn Khaldun connects all beings with a holistic approach and includes non-material universe. However, the evolution of man does not ascend to alliance with Allah as it is in Sufism and the Ten Intellects Theory and interrupted by revelation. Ibn Khaldun determines the possibility of evolution by chemistry and the method by Sufism.