Sarinci-Bököy ve Cañıl Mırza destanlarının bağlamsal sözlüğü (S.Konokbayev ve M.Musulmankulov Varyantları) (İsim ve Fiiller)

Abstract

Destanlar toplumların yaşadığı coğrafyaya uyum sağlamalarını, ortak alışkanlıklarını, topluluk düzenlerini, dünya görüşlerini, dil ve çevresinde gelişen diğer yapıları içinde barındıran anlatılardır. Destancılık geleneği çerçevesinde bu yapı taşlarından sözlü ve yazılı anlatı öbekleri oluşturulmuştur. Zamanla bu anlatılar dilin yaradılış evresinin mihenk taşlarından biri hâlini almıştır. Bu anlatılarda cümle içerisinde geçen sözcüklerin sözlük anlamı metin içerisinde ve akışında anlam bakımından yeterli karşılamayı sağlayamayabilir. Bu nedenle yazınsal metinler üzerinde yapılan bağlamsal sözlük çalışmaları bu sorunu çözmede yeterli desteği sağlayacaktır. Bu çalışmanın amacı; Kırgız Türkçesinin geniş söz varlığını tespit etmek, destan anlatıcılarının anlam dünyasını belirlemek, var olan Kırgızca sözlüklerin söz ve anlam varlığına katkıda bulunmak, üslup ve lehçe üzerine yapılacak diğer çalışmalar için kaynak sağlamaktır. Bu alanda yapılan çalışmaların kapsamını genişletebilmek için Sarinci-Bököy destanının Sulayman Konokbayev varyantı ile Cañıl Mırza destanının Moldobasan Musulmankulov varyantını ayrı ayrı inceleyerek isim ve fiillerin bağlamı tespit edilip sayısal olarak belirtilmiştir. Sonrasında, anlamları bakımından tek ve çok anlamlı olarak sınıflandırılmış kelimelerin örnek ve sıklıklarına yer verilmiştir. Çalışmada Kırgız Türkçesine, edebiyatına, destancılık geleneğine, destan anlatıcılarının hayatına ve diğer eserlerine de değinilmektedir. Çalışmanın son kısmında “Tarih ve Edebiyat Metinleri Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü” (Tebdiz) bilgisayar altyapısı kullanılarak destanların bağlamsal sözlüğü hazırlanmıştır.

Epics are narratives that include the adaptation of societies to the geography in which they live, their common habits, community patterns, worldviews, language and other structures that develop around it. Oral and written narrative phrases were formed from these building blocks as part of the epic tradition. Over time, these narratives have become one of the cornerstones of the creation phase of language. In these narratives, the lexical meaning of the words in the sentence may not provide sufficient coverage in terms of meaning within the sentence and its flow. For this reason, contextual dictionary studies of literary texts provide sufficient support in addressing this problem. The aim of this study is to determine the broad vocabulary of Kyrgyz language, to determine the world of meaning of epic narrators, to contribute to the word and meaning of existing Kyrgyz dictionaries, and to provide resources for other studies of style and dialect. In order to broaden the scope of studies in this field, Sulayman Konokbayev variant of the Sarinji-Bokoy epic and Moldobasan Musulmankulov variant of the Janyl Myrza epic were studied separately, and the context of nouns and verbs was determined and numerically determined. Then, the examples and frequencies of the words classified in terms of meanings as single and multiple meanings are given. Kyrgyz language, literature, epic tradition, life of epic narrators and other works are also mentioned in the study. In the last part of the study "Contextual Index and Functional Dictionary of Historical and Literary Texts" (Tebdiz), a contextual dictionary of epics was created using a computer infrastructure.