Klasik Türk edebiyatında izleri görülen marjinal bir edip: Ebû Nüvâs

Abstract

Klasik Arap edebiyatının hemen her alanında yetkinlik kazanmış edip Ebû Nüvâs (öl. 198/813 [?]), edebiyatta yenilikçi hareketin önemli temsilcilerindendir. Özellikle mücûn (müstehcen), hamriyyât (şarap) ve mizaha yönelik kitâbî ve şifâhî ürünler ortaya koymuştur. Ayrıca İslâmî ilimler alanında da kendisini yetiştirmiş marjinal bir kişiliktir. Ebû Nüvâs bütün özellikleriyle yaşadığı dönemin ruhunu temsil etmektedir. O, aktardığı farklı tema ve tipolojileri konu alan her hikâyenin birincil ya da ikincil karakteri durumundadır. Sivri dilli ve kalıba sığmaz kişiliği hem itikâdî hem de siyasî birtakım ithamlara maruz kalmasına sebep olmuştur. Yaşadığı döneme kadarki şiir geleneğine eleştirilerde bulunan şair, bu üslubun değişmesi gerektiği noktasında ısrarcı tavrını hayatı boyunca sürdürmüştür. Hafifmeşrepliği ile adından sıkça bahsettiren şairin sadece üslup değil lafız ve manalarda da değişikliklere gidilmesi konusundaki şiir eleştirileri kaynaklarda sıkça yer almaktadır. Osmanlı Dönemi’nde edebî dil olarak Farsçanın kullanımı ve üçlü bir etkileşim içerisinde Arap-Fars-Türk edebiyatlarının literatür paylaşımı sadece müspet temalarda değil mücûn gibi menfi içeriklerde de kendisini göstermiştir. Bu ekol temsilcisinin Ebû Nüvâs olduğu dikkate alındığında ise Türk edebiyatının söz konusu şairden etkilenmemiş olması düşünülemez. Zira Zâtî ve Sürûrî gibi dönemin marjinalleri Ebû Nüvâs’ın üslubunu kullandıkları gibi kendisinden iktibaslarda da bulunmuşlardır. Bu araştırmada Arap ve Türk edebiyatları arası mukaren bir değerlendirme yapılacak olup Ebû Nüvâs’ın bu etkileşimdeki rolü değerlendirilecektir. Söz konusu iki edebiyatın seçkin örnekleri çerçevesinde şairin edebî kişiliği, itikâdî yapısı ve maruz kaldığı ithamlar, ilgili literatürler mümkün olduğunca taramaya tabi tutularak ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Having gained competence in almost every field of classical Arabic literature, Abū Nuwās al-Hasan Ibn Hānī al-Hakamī is one of the important representatives of the innovative movement in literature. In particular, he produced literary and verbal products for mujūn (obscene), khamriyyat (wine) and humor. The information about Ebû Nuwâs in the translation books is in a quality that will make the scholar jealous. He has been described as an outstanding poet who understands fiqh, knows the rules at a level to give fatwa, knows the issue of the conflict of hadiths, is knowledgeable about the Qur'an, and can distinguish the concepts of “muhkem” from the “mutashabih”. He is described by linguists as "knows the foreign words best", by litterateurs as "exquisite literature and naive poetry”, by viziers and emirs as "an orator who speaks in acoordance with the suitability", by poets as "Sultan of Poets". His pointy and out-of-the-box personality caused him to be accused of both religious and political accusations. He was imprisoned by the caliph Hārūn al-Rashīd due to his tendency to a rebellious lifestyle in the suburbs of Baghdad, and the fact that he could easily come up with wit on theological issues brought him to be stigmatized with adjectives such as criminal, non-Muslim, and atheist.