İslam ve transhümanizm bağlamında süper müslüman kavramının analizi

Abstract

İnsanın geliştirilmesi merkezinde ilerleyen transhümanizm tartışmaları, bir yönüyle nanoteknoloji, protez teknolojileri, robotik gibi yeniliklerle heyecan uyandırırken bir yönüyle insan ötesinin mahiyetinin ne olacağı hususundaki belirsizlik ve insan otoritesinin sarsılacağı endişesinin doğurduğu anlam yitimi sebebiyle kaygı vericidir. En yumuşak ifadeyle, öjeni, çip yerleştirme, zihin aktarımı gibi ileri teknolojik müdahaleler ile insan ömrünü uzatma, refahı artırma, acıdan ve yoksulluktan uzaklaşmayı müjdeleyen transhümanizmin üzerinde uzlaşılmış ve sınırları çizilmiş bir yapıya sahip olduğunu söylemek güçtür. Bununla birlikte genel olarak, insanın fiziksel, bilişsel ve psikolojik yetilerini güçlendirecek teknolojik gelişmelerle insanlığı daha iyiye taşımayı hedefleyen ve aynı zamanda bu teknolojilerle ilgili etik meseleleri inceleyen entelektüel ve kültürel bir hareket olduğu söylenebilir. Transhümanizm insanın sonsuz öz aşkınlık kapasitesine ve tanrısal karakterine vurgu yapmaktadır. Buna göre insan biyolojik yapısından kaynaklanan sınırlarını bilimsel yöntemlerden destek alarak aşabilir ve aşmalıdır. Transhümanistler bilgisayardan insana ve insandan bilgisayara bilgi aktarımı üzerinde çalışmalar yürütmektedir. Özellikle insandan bilgisayara bilgi aktarımının, teknik ifadesiyle zihin aktarımının, insanlığa ölümsüzlüğün kapılarını aralayacak kilit bir teknolojik hamle olması beklenmektedir. Böylelikle insan bedeni öldüğünde makine olarak bir bilgisayar çipinde yaşamına devam edebilecektir. Burada insanhayvan-makine türleri arasında bir fark kalmayacağı düşüncesi göze çarpmaktadır. Eşyanın sınırlarının ve evrenin işleyiş kanunlarının bulanıklaştığı günümüzde tek başına bir otorite olarak bilimin söylemlerinin insanın büyük sorularına cevap olmaya yetmediği; bu sebeple de dini ve felsefi geleneklerin değerler sistemlerine ihtiyaç olduğu açıktır. Bu bağlamda Hıristiyanlığın temsilcileri transhümanizm tartışmalarında aktif şekilde yer alırken Müslümanların tartışmaya aynı oranda dahil olmadıkları görülmektedir. Bu minvalde, çağdaş din felsefecisi ve İslam felsefesi araştırmacısı Roy Jackson İslam’ın tartışmalara katkı sunacak gerekli birikim ve tecrübeye sahip olduğunu vurgulayarak Fârâbî, İbn Tufeyl, Muhammed İkbal gibi İslam düşünürlerinin görüşleri üzerinden İslam-transhümanizm ilişkisinin nasıl olabileceğine dair mülahazalarda bulunmuştur. Bu makalenin amacı ise Jackson’un Muslim and Supermuslim: The Quest for the Perfect Being and Beyond adlı eserinde transhümanist Müslümanı tasvir ederken kullandığı Süper Müslüman kavramının ve bu kavramın içini doldurmak üzere başvurduğu Müslüman düşünürlerin fikirlerine dair açımlamalarının eleştirel bir analizini sunmaktır. Çalışmanın transhümanizm-İslam ilişkisini konu alan az sayıda çalışmadan biri olması dolayısıyla alanyazına katkı sunması beklenmektedir. Literatür taraması yöntemiyle yürütülen çalışmada transhümanizm ile İslam düşüncesi arasında kurulan ilintilerin İslam’ın bilimsel gelişmeye sunduğu katkılar düzeyinde makul karşılanabileceği ve bazı ortak düşünsel motifler üzerinden bir çağrışım sağlamanın mümkün olabileceği, ancak bunun bir benzeşime dönüştürülmesini güçleştiren temel farklılıkların söz konusu olduğu sonucuna varılmıştır. Transhümanizm geniş spektrumlu bir kavram olması sebebiyle kapsadığı görüşler ılımlı insan ömrü uzatma idealinden, değişen dünyaya ayak uydurabilecek yeni bir türün ortaya çıkartılması ülküsüne kadar değişebilmektedir. Bu özelliği dolayısıyla transhümanizme karşı bir tutum geliştirmek güçleşse de en ılımlı hali baz alındığında insan hayatının iyileştirilmesi, tedavisi olmayan hastalıkların çaresinin bulunması, acının ortadan kaldırılması gibi gelişmelerin İslami doktrinlere meydan okuyacak türden eylemler olarak nitelendirilmesi güçtür. Ancak mesele bunu aştığında ve var olan insan türünün, yeni nesil uzun ömürlü, üstün zekalı, ultra güçlü varlıklar tarafından en iyi ihtimalle itibar kaybına uğratılması söz konusu olduğunda, transhümanistik düşünceyi İslami literatür çerçevesinde temellendirmek mümkün görünmemektedir.

While the discussions of transhumanism, which are progressing in the center of human development, arouse excitement with innovations such as nanotechnology, prosthetic technologies, and robotics, on the other hand, it is worrying due to the uncertainty about what the nature of the transhuman will be and the loss of meaning caused by the concern that human authority will be shaken. It is difficult to say that transhumanism, which heralds advanced technological interventions such as eugenics, chip implantation, mind uploading, extending human life, increasing well-being, and getting away from pain and poverty, has a structure that has been agreed upon and its boundaries are drawn. However, to make a general definition, it can be said that it is an intellectual and cultural movement that aims to improve humanity with technological developments that will prevent aging, increase people's physical, psychological, and intellectual capacity, and also examines ethical issues related to their use. Transhumanism emphasizes man's infinite self-transcendent capacity and God-like character. Accordingly, human beings can and should overcome their biological limitations by getting support from scientific methods such as neuroscience, biotechnology, and nanotechnology. Transhumanists work on transferring information from computer to human and from human to computer. It is expected that the transfer of information from human to computer, in technical terms, mind uploading, will be a key technological move that will open the doors of immortality to humanity. Thus, when the human body dies, it will be able to continue its life as a machine in a computer chip. Here, the idea that there will be no difference between human-animal-machine species stands out. In today's world, where the boundaries of things and the working laws of the universe are blurred, the scientific discourses as a sole authority are not sufficient to answer the questions of man; for this reason, it is clear that there is a need for value systems of religious and philosophical traditions. In this context, while the representatives of Christianity take an active part in the discussion of transhumanism, it is seen that Muslims are not included in the discussion at the same rate. In this regard, Roy Jackson, a contemporary philosopher of religion and researcher of Islamic philosophy, emphasized that Islam has the necessary knowledge and experience to contribute to transhumanist discussions, and he discussed how the relationship between Islam and transhumanism could be based on the views of Islamic thinkers such as Al-Farabi, Ibn Tufail and Mohammed Iqbal. The purpose of this article is to present a critical analysis of the concept of Supermuslim that Jackson used to describe the transhumanist Muslim in his book Muslim and Supermuslim: The Quest for the Perfect Being and Beyond, and the explanations of the Muslim thinkers he applied to fill this concept. Since the study is one of the few studies on the transhumanism-Islam relationship, it is expected to contribute to the literature. The study conducted by the literature review method, concluded that the correlations between transhumanism and Islamic thought can be considered reasonable at the level of the contributions of Islam to scientific development and that it is possible to provide an association over some common intellectual motifs, but there are fundamental differences between them. Since transhumanism is a broad-spectrum concept, the views it covers can vary from the ideal of extending human lifespan to the idea of creating a new species that can keep up with the changing world. Thus it is difficult to develop an attitude against transhumanism based on the mentioned feature or to characterize developments such as extending human life, finding cures for incurable diseases, and eliminating pain, as actions that will challenge Islamic doctrines. However, when the issue exceeds this, and when it comes to the discrediting of the existing human species by the new generation of long-lived, gifted, ultra-powerful beings at best, it does not seem possible to justify the transhumanistic thought within the framework of Islamic literature.