Türkiye’de faaliyet gösteren bankaların türev ürün kullanımını etkileyen içsel faktörler

Abstract

Türev ürünler hem akademik çevrede hem de piyasalarda son yıllarda oldukça popüler bir konudur. Özellikle birçok sektörün kesişim noktası olan bankalar ve finansal piyasalarda hem risk yönetimi hem de kâr amaçlı olarak türev ürün kullanımı artmaktadır. Piyasada türev ürün işlem hacmi arttıkça konu akademik çevrede daha da çok incelenir ve tartışılır hale gelmiştir. Bu çalışmanın amacı da Türkiye‟de faaliyet gösteren bankaların türev ürün kullanım alışkanlıklarının ortaya konularak türev ürün kullanımlarını etkileyen banka içi değişkenlerin belirlenmesidir. Bu amaçla 2009 ve 2020 yıllarına ait veri seti panel veri analizi ile incelenmiştir. Türev ürün kullanan bankaların hepsi forward ve swap sözleşmeleri kullanırken opsiyon sözleşmelerini düzenli olarak kullanan bankaların sayısı daha azdır. Bu sebeple opsiyon sözleşmelerini düzenli kullanan bankalar ayrı bir veri seti ile incelenmiştir. Futures sözleşmelerin ise çok fazla kullanılmadığı gözlemlenmiştir. Çalışmada Aktifte yer alan türev işlem hacmi, pasifte yer alan türev işlem hacmi, forward sözleşmeleri, opsiyon sözleşmeleri ve swap sözleşmeleri bağımlı değişken olarak kullanılmıştır. Sermaye yeterlilik oranı, kredi riski, kur riski, faiz riski, aktif kârlılık öz sermaye kârlılığı, sermaye yapısı, varlık yapısı, likidite ve büyüklük değişkenleri bağımsız değişken olarak incelenmiştir. Analiz sonucunda sermayesi maruz kaldığı riske göre güçlü, kur riskine daha çok maruz kalan, likidite riski yüksek ve aktif kârlılığı düşük bankalarda türev ürün kullanımı daha yaygındır.

Derivative products have been very popular topic in both the academia and financial markets in recent years. Especially in banks and financial markets, which are the intersection point of many sectors, the use of derivative products for both risk management and profit purposes is increasing. As the derivatives transaction volume in the market increases, the subject has become more studied and discussed in the academia. The purpose of this study is to reveal the derivative product usage habits of the banks operating in Türkiye and to determine the internal variables that affect the derivative product usage. For this purpose, the data set involving the years between 2009 and 2020 was examined by panel data analysis. While all of the banks using derivative products use forward and swap contracts, the number of banks that regularly use option contracts is less. For this reason, banks that regularly use option contracts have been examined with a separate data set. It has been observed that future contracts are not used much. In the study, derivative trading volume in assets, derivatives trading volume in liabilities, forward contracts, option contracts and swap contracts are used as dependent variables. Capital adequacy ratio, credit risk, exchange rate risk, interest risk, return on assets, return on equity, capital structure, asset structure, liquidity and size variables are analyzed as independent variables. At the end of the analysis, derivative using is more common in banks whose capital is stronger than the risk they are exposed to. In addition, the use of derivative products is more common in banks that are more exposed to currency risk, have high liquidity risk and low return on assets.