Sukuk ihraçlarının katılım bankalarının finansal performansı üzerindeki etkisi

Abstract

Katılım finans ekosistemi son yıllarda oldukça geniş bir coğrafyada kabul görmüştür. Bu durum sadece Müslüman ülkeler ile sınırlı kalmayıp Müslüman olmayan ülkeleri de içine almıştır. Katılım finans ürünlerine olan ilginin arka planında ise geleneksel muadillerine göre bu ürünlerin doğaları gereği faizsizlik prensipleri üzerine inşa edilmeleri ve güçlü bir yapıya sahip olmaları yatmaktadır. Katılım finans ürünleri içerisinde en fazla ilgiyi ise varlık temelli yapısıyla Katılım Sermaye Piyasası ürünlerinden sukuk görmektedir. Sukuk, muadili olarak görülen tahvillerden çok farklı bir yapıya sahiptir. Tahviller, içerisinde herhangi bir dayanak varlık bulundurmayan ve tahvil sahiplerine belirli tarihte anapara ve faiz ödemeyi taahhüt eden borç senetleridir. Sukuk ise varlığa dayalı bir menkul kıymetleştirme işlemi olup sukuk sahiplerine anapara ve kâr taahhüdünde bulunmayan bir enstrümandır. 1970 yılının sonunda kullanılmaya başlayan sukuk enstrümanının büyüme hacmi yıllar itibariyle devasa boyutlara ulaşmıştır. Sukuk piyasalarının son on yıldaki büyüme ivmesi ise katılım finansın finansal piyasalardaki pazar payının artmasında önemli bir rol oynamaktadır. Dünya piyasalarında sukuk ihraçları 2014-2021 döneminde 107 milyar dolardan 188 milyar dolara yükselmiştir. 2022 yılında sukuk ihraçlarının katılım finans ekosisteminden aldığı pay %25 seviyelerine ulaşmıştır. Bu payda 2021 yılında en yüksek hacmi ise %33,5 pay ile Suudi Arabistan, %25 pay ile Malezya ve %15 pay ile Endonezya oluşturmaktadır. Türkiye’nin ise global sukuk piyasalarında %6.9 payı bulunmaktadır. Sukuk, faizsiz bir şekilde tasarrufların değerlendirilmesi ve fon sağlaması hedefleri doğrultusunda kullanılan bir enstrümandır. Toplum yararına olan büyük projelerin finansmanına katkı sağlamak için tasarlanmış bu finansal araç, hem özel hem de kamu projeleri için çeşitli finansman fırsatları sunmanın yanı sıra bireylerinin bu sürece katılmaları hususunda imkânlar sunmaktadır. Özellikle katılım bankaları tarafından gerçekleştirilen sukuk ihraçları ciddi rağbet görmektedir. Bu rağbet katılım bankaları tarafından ihraç edilen sukuk hacimlerine de yansımaktadır. Sukuk ihraçları 2015-2022 döneminde 2.5 milyar ₺’den 83 milyar ₺’ye ulaşmıştır. Bu bağlamda çalışmada katılım bankaları açısından önemli bir gelir kaynağı olan sukuk ihraçlarının katılım bankalarının finansal performanslarını nasıl etkilediği araştırılmıştır. Bu amaca yönelik katılım bankalarının finansal performans göstergesi olarak aktif kârlılık (ROA) ve özsermaye kârlılığı (ROE) ele alınmıştır. 2015Q1-2023Q2 dönemine ait çeyreklik veriler kullanılarak panel veri analizi yöntemi ile incelenmiştir. Ele alınan veriler Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB), Banka faaliyet raporları, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS)’nden temin edilmiştir. Ayrıca banka büyüklüğü, enflasyon, döviz kurları, GDP (Gayrisafi yurtiçi hasıla büyüme oranı), faiz oranları ve işsizlik değişkenleri de analizlerde kullanılmıştır. Bulgulara göre sukuk ihraçlarının, banka büyüklüğü ve enflasyonun katılım bankalarının finansal performanslarını pozitif yönde etkilediği; takipteki krediler ve döviz kurlarının negatif yönde etkilediği görülmüştür. GDP, faiz oranları ve işsizlik değişkenlerinin ise istatistiksel olarak anlamlı olmadığı tespit edilmiştir. Bulgular neticesinde elde edilen sonuçlar literatürde yer alan (Saad ve Haniff, 2013; Mimouni vd., 2019; Ho ve Mohd-Raff, 2019; Ergün, 2020; AlHarbi,2020; Hidayat vd., 2021; Bouhider, 2021, Le vd., 2022; Ledhem, 2022; Akın ve Duramaz, 2022) çalışma sonuçları ile örtüşmektedir. Analiz sonuçlarına göre, küresel düzeyde önemli bir enstrüman haline gelen sukuk ihraçlarının katılım bankalarının finansal performansı üzerinde pozitif bir rol oynadığı görülmektedir. Bu yüzden sukuk ihraçlarının artırılmasının yanı sıra, yeşil sukuk ve mavi sukuk gibi sukuk türlerinin yaygınlaştırılmasının katılım bankaları açısından önemli bir finansal ürün niteliği taşıyabileceği ifade edilebilir.

The participation finance ecosystem has gained widespread acceptance over a significantly expanded geographical scope in recent years. This phenomenon extends beyond solely Muslim countries and encompasses non-Muslim nations as well. The foundation of interestfree principles underlies the growing interest in participation finance products. Among these products, Sukuk, a type of participation finance instrument, garners the most attention. Unlike conventional bonds, Sukuk possesses a distinct structure. Bonds are interest-based instruments that represent debt obligations, wherein individuals commit to paying principal and interest. In contrast, Sukuk involves the securitization of underlying assets and represents ownership stakes. Sukuk, therefore, is an instrument in which individuals are not only assured of their principal but also entitled to a share of profits. Since its inception in the late 1970s, the Sukuk instrument's volume has expanded consistently over the years. The momentum of growth in Sukuk markets over the past decade has significantly contributed to the increase in the market share of participation finance. Global Sukuk issuances in the world markets escalated from $107 billion to $188 billion during the period of 2014-2021. In 2022, Sukuk issuances captured a 25% share of the participation finance ecosystem. Among these shares, Saudi Arabia led with the highest volume at 33.5%, followed by Malaysia at 25% and Indonesia at 15%, while Türkiye held a 6.9% share in the global Sukuk market. Sukuk, as a tool, is employed for the purpose of deploying savings and acquiring funds through interestfree mechanisms. It has been designed to contribute to the financing of substantial projects, catering to both private and public initiatives. The prominence of Sukuk is particularly notable in the offerings of participation banks, influencing the volume of Sukuk issuances they engage in. The trend in demand is mirrored in the growth of Sukuk issuances, escalating from 2.5 billion ₺ to 83 billion ₺ within the 2015-2022 period. In this context, the research investigates how Sukuk issuances impact the financial performance of participation banks. For this purpose, active profitability (Return on Assets - ROA) and capital profitability (Return on Equity - ROE) have been considered as financial performance indicators of participation banks. The study employs a panel data analysis method using quarterly data from the period of 2015Q1 to 2023Q2. The data utilized in the study are sourced from various references including the Participation Banks Association of Türkiye (PBAT), bank activity reports, the Turkish Statistical Institute (TÜİK), and the Electronic Data Distribution System of the Central Bank of the Republic of Türkiye (CBRT - EVDS). Additionally, variables such as bank size, inflation, exchange rates, GDP growth rate, interest rates, and unemployment have been incorporated into the analyses. The findings indicate that Sukuk issuances positively influence the financial performance of participation banks along with bank size and inflation, while adversely affecting non-performing loans and exchange rates. However, GDP, interest rates, and unemployment variables were not statistically significant. The results align with findings from existing literature (Saad and Haniff, 2013; Mimouni et al., 2019; Ho and Mohd-Raff, 2019; Ergün, 2020; Al-Harbi, 2020; Hidayat et al., 2021; Bouhider, 2021; Le et al., 2022; Ledhem, 2022; Akın and Duramaz, 2022). According to the analysis results, it is observed that sukuk issuances, which have become a significant instrument on a global scale, play a positive role in the financial performance of participation banks. Therefore, it can be stated that the proliferation of sukuk types such as green sukuk and blue sukuk, in addition to increasing sukuk issuances, may carry significant financial product characteristics for participation banks.