Kapitülasyonlar: Kaldırma Teşebbüsleri ve Lozan’da Kaldırılışı

Abstract

Kapitülâsyon deyimi, yabancı devlet ve vatandaşlarının bir ülkede sahip olduğu ayrıcalık veya muafiyetleri ifade eder. Tarihte ilk olarak İtalyan şehir devletlerinin Bizans üzerinde kapitülasyon elde ettikleri görülür. Osmanlı Devleti’nde önceki bazı ayrıcalıklardan sonra 1535’te Kanuni Sultan Süleyman tarafından Fransızlar’a ticari ilişkiler kurmak amacı ile kapitülâsyonlar verilmiştir. Buna göre Fransızlar ,gümrük,ulaşım ve hukuki durumlarda ayrıcalık elde etmiş oluyorlardı. 1740’ta yine Fransızlar'a daha geniş ve gelecek yönetimleri de bağlayıcı ayrıcalıklar verilmiştir. Osmanlı ekonomisini ve toplumsal yapısını olumsuz yönde etkilemiş olan kapitülâsyonların kaldırılması ile ilgili ilk adım 1856 Paris Konferansında atılmıştır. 1910'lu yıllarda İttihatçılar daha etkili olarak bir kaç kez buna teşebbüs etmişlerse de başarılı olamamışlardır. Kapitülâsyonların kaldırılması asıl Lozan Konferansı’nda ele alınmış, uzun ve çok zor mücadeleler sonucunda ancak kaldırılabilmiştir. Bununla Yeni Devletimiz tam bağımsız hale gelmiş ve gelişmemizi etkileyen bu sınırlamalardan kurtulunmuştur.