Telafi edici çok kriterli karar verme yöntemleri ile Türkiye ve AB ülkelerinin insani gelişmişlik düzeylerinin belirlenmesi

Abstract

Ülkelerin insani gelişmişlik düzeylerinin sıklıkla üç temel gösterge üzerinden değerlendirildiği görülür. Bunlar; eğitim, sağlık ve refah düzeyi göstergeleridir. Ülkelerin insani gelişmişlik düzeyleri ölçümünde bu üç göstergenin yeterli görülmediği ve başka göstergelerin kullanıldığı birçok çalışma yapılmıştır. Bu tartışmalar ışığında Türkiye ve Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin insani gelişmişlik düzeylerinin belirlenmesinde “İnsani Gelişmişlik Endeksi”(İGE) ile birlikte Avrupa Yaşam Kalitesi Anketi’nden seçilen göstergeler kullanılmıştır. Ülkelerin insani gelişmişlik düzeylerinin belirlenmesinde, Gri İlişkisel Analiz (GİA) ve MOORA (Multi-Objective Optimization on the basis Ratio Analysis) yöntemlerinden yararlanılmış ve sonuçlar karşılaştırılmıştır. Göstergelerin etki düzeyi Entropi ve CRITIC (CRiteria Importance Through Intercriteria Correlation) ağırlıklandırma yöntemleri ile değerlendirilmiştir. İnsani gelişmişlik düzeyi en yüksek ilk üç ülke; GIA ve MOORA – Oran yöntemi’ ne (OY) göre; Lüksemburg, Finlandiya ve Avusturya iken MOORA – Referans nokta yaklaşımı yöntemine (RNYY) göre Birleşik Krallık, Hollanda ve Danimarka olarak bulunmuştur. Türkiye ise GIA Yöntemine göre 26, MOORA - OY ve RNYY’ ye göre 23. sırada bulunmuştur.

Human development levels of countries are usually evaluated over three basic indicators which are education, health and welfare. In many studies three indicators are found to be insufficient and, therefore, additional indicators are used. Considering these discussions, the Human Development Index and indicators derived from the Europe Quality of Life Survey are used to determine the human development levels of Turkey and EU countries in this study. Grey Relational Analysis (GRA) and MOORA methods are used to determine the human development levels of countries and results are compared. Effectiveness level of indicators is evaluated through Entropy and CRITIC objective weighting methods. Using GRA and MOORA-RS Luxemburg, Finland and Austria are found to be first three countries regarding human development and using MOORA-Reference point UK, Netherlands and Denmark are top three. Turkey is found to be the 26th when GRA is applied and 23rd when MOORA-RS and RPA is applied.