XVIII. asrın sonlarında Mekke ve Medine’deki Su Vakıfları

Abstract

Osmanlı Devleti, Hicaz‟ı ilhak etmesinin ardından Kanuni döneminde Mekke ve Medine‟nin su ihtiyacının kesintisiz ve rahat karşılanması için büyük yatırımlar yapmıştır. Özellikle 1530 ve 1570 tarihinde Kanuni Sultan Süleyman ve kızı Mihrimah Sultan‟ın Ayn-i Zübeyde için harcamış oldukları paralar, Mekke‟nin en önemli su kaynağının uzun yıllar ayakta kalmasını sağlamıştır. Aynı şekilde Zemzem Kuyusu ve Medine‟deki Ayn-i Zerka için büyük paralar harcanarak gerek tabii şartlar, gerek beklenmeyen etkiler, gerekse yenilemeler nedeniyle lazım gelen tamiratları zaman geçirmeden ve büyük bir hassasiyetle ifa edilmiştir. İki ana su kaynağının temel hizmetleri genelde devlet tarafından yerine getirilmiştir. Hac yolunda verilen su hizmetlerinin finansmanı ile mukaddes beldelerde çeşme, su dağıtılması, kuyulardan su çekilmesi vb. işler ise vakıflar eliyle yürütülmüştür. Sokullu Mehmed Paşa‟dan başlayarak son döneme kadar bu maksatla onlarca vakıf kurulmuştur. Bunlardan bazıları şunlardır: 1-Mekke ve Medine‟de değişik yerlerde inşa edilen çeşmeler ve vakıfları, 2-Hatice Turhan Sultan‟ın Hacılar ve Haremeyn‟in su ihtiyaçlarının giderilmesi için 7.800 kuruş vakfetmesi, 3-Lala Mustafa Paşa‟nın Medine-i Münevvere‟de bir sebil ve su havuzu inşa edilmesi maksadıyla yaptığı vakıf, 4-Kemankeş Mustafa Paşa‟nın Mekke‟de yeni bir suyolu inşası ve Medîne‟de ise „Âyn-ı Zerkâ suyolunun takip edilip meydana gelebilecek aksaklıkların anında tâmir edilmesi gayesiyle yaptığı vakıflar. Çalışmamızda ağırlıklı olarak XIII. hicri yılın başlarında, diğer bir ifade ile miladi olarak XVIII. yüzyılın sonlarında Mekke ve Medine‟nin temel su kaynakları için yapılan tamir ve bakım faaliyetleri ile yerli halk ve hacılara su temin etme gayesi ile kurulmuş vakıflar ele alınacaktır.

Ottoman Empire, after the annexation of Hejaz, during the period of the first Suleyman, has made huge investments in order to provide the uninterrupted and fluid water needs of both cities. Especially in 1530 and 1570, spending large amounts of money by Suleyman the Magnificent and his daughter Mihrimah Sultan for the Ayn-i Zubeydah led to maintain for many years as the most important water source of Macca. In a similar vein, immediate repairs were made tenderly and precisely resulting from natural conditions, unexpected events and renewal needs while spending large amount of money for Zamzam Well and Ayn-i Zubayda in Madinah, In general, the basic needs of two primary water sources were provided by the state. Financing water services for the route of pilgrimage and works such as fountain, water distribution, water withdrawal from wells in Holy Cities were performed by the foundations. Starting from Sokullu Mehmed Pasha to current times dozens of foundations for this purpose have been established. Some of them are as follows: Fountains and foundations were built in various places in Mecca and Medinah, The consecration of Hatice Turhan Sultan‟s 7800 ghrush for providing the needs of Hacilar and Haremeyn. The foundation of Lala Mustafa Pasha in order to build fountains and water pools in Madinah. The construction of a new waterway in Mecca and establishment of foundations in Medina due to repair possible hitches immediately through following the path of the 'Ayn-ı Zerka waterway by Kemankesh Mustafa Pasha In our study, primarily, at the beginning of XIIIth of Hijri year, in other words, in terms of Gregorian calendar, at the end of the XVIIIth century, the repair and maintenance activities for basic water resources in Mecca and Medina and established foundations with the aim of providing water services to the pilgrims and local folk will be discussed.