Gagauzcanın söz varlığında bayram ve yortu kelimeleri

Abstract

Asırlarca dillerini sözlü edebiyat ile yaşatan Gagauzlar, kendi kimliklerini yaşatmak için nesilden nesle dillerini, âdetlerini, gelenek ve göreneklerini, tarihlerini, kültürlerini korumaya çalışırlar. Bütün bu sorunlara rağmen Gagauzlar oturdukları toprakları ve ana dillerini yaşatmayı başarmış, kendi kimliklerini yıllar boyunca korumuş ve bugün de büyük bir azimle korumaya, yaşatmaya devam etmektedirler. Gagauz dili, diğer diller gibi sürekli hareket halindedir. Gagauz dilinin söz varlığı bir taraftan yeni sözcüklerin türetilmesiyle zenginleşirken, diğer taraftan bazı sözcükler çeşitli nedenlerle zaman içinde kademeli olarak unutulmaya yüz tutmuştur. Bunlardan bazıları az kullanılırken bazıları tamamen unutulmuştur. Bir dilde sözcüklerin yitirilmesinin en önemli nedeni; sözcüğün gösterdiği nesnenin, kavramın toplumun yaşamında artık yerlerinin kalmaması, tanınmaz olmasıdır. Bugün çağdaş Türk yazı dillerinde eskiden beri kullanılagelen sözcüklerin bazıları, Gagauz yazı dilinde ya az kullanılmakta ya yerini eşanlamlı sözcüklere bırakıp ağızlarda korunmaya devam etmekte ya da tamamen unutulmuş durumdadır. Bu bağlamda ele aldığımız ‘bayram’ anlamında bayram ve yortu kelimeleri bunun en ilgi çekici örneklerinden biridir. Gagauz yazı dilinde artık kullanılmayan bayram sözü ile yaygın olarak kullanılan yortu sözü, tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde ve ağızlarında kullanım biçimleri, tarihi, yaygınlığı, kökeni ve anlamları ayrıntılı verilmiş, ardından Gagauz yazı dilindeki kullanımları, ayrıntılı bir biçimde incelenmiştir. Aynı zamanda bütün Türk yazı dillerinde kullanılan bayram sözünün Gagauz yazı dilinde arkaik duruma düşme nedeni de açıklanmaya çalışılmıştır.

Gagauz people, who have been keeping their language alive in verbal folk literature, they try to preserve their languages, customs, traditions, history and culture from generation to generation, in order to maintain their identity for centuries. In spite of all these problems, Gagauz people have managed to protect their lands and mother language. They have maintained their identity for years, and today they continue to maintain and keep it alive with great determination. The Gagauz language is in constant motion like any other languages. While Gagauz vocabulary getting rich by reproducing new words, on the other hand some of the words are about to be forgotten for various reasons in time. Some of them are used little while others are completely forgotten. The most important reason for losing words in a language is that the object which the word refers to has no longer a place in society’s or individual’s life and being unknown. Today, some of the words that have been used in contemporary Turkic languages have been used less in Gagauz written language, or they are replaced by synonyms and they are preserved in the mouth of a few regions or they are completely forgotten. In this context, the words bayram and yortu which means “feast” are some of the most interesting examples of this. The use of the word bayram which is no longer used in Gagauz, and the word yortu which is used extensively in historical and contemporary Turkic writing languages and their dialects, is given in detail for its history, prevalence, origin and meanings, and then its use in Gagauz written language is examined in detail. At the same time, the reason of the word bayram, which is used in all Turkish writing languages, had turned into an archaic state in Gagauz written language is tried to be explained.