Gerdek sözü üzerine

Abstract

Türk halk kültüründe doğum, düğün ve ölüm merasimleri süresince uygulanan pek çok gelenek bulunmaktadır. Bu geleneklerin kimisi günümüzde zamanın şartlarına uymasa da, adları Türkçenin söz varlığında yaşamaya devam etmektedir. Doğum, düğün ve ölüm kültürün bir parçası olduklarına göre bu merasimler esnasındaki uygulamalar da, genel olarak bulundukları kültürün dili ile adlandırılır. Kültürel etkileşimlere bağlı olarak yeni kavramlar ve adlandırmalar da zaman içerisinde görülebilir. Elbette dinî değişimler de kültürün güçlü bir halkası olarak kültürel uygulamaların en canlı şekilde görüldüğü doğum, düğün ve ölüm merasimlerinde karşımıza çıkacaktır ve bu değişime bağlı olarak alıntı sözlerin de dile nüfuz ettiği görülecektir. Bir kültür bilgisini taşıyan gerdek sözü de bu bağlamda ele alınmıştır. Bu açıdan daha önceki araştırmacılar tarafından Türkçedeki Farsça alıntı bir söz olarak değerlendirilen gerdek sözünün kaynağı Farsça gerd sözüne bağlanmaktadır. Ancak kelimenin Farsça kaynaklı değil; Moğolca ger “çadır, ev” bilgisi üzerinden şekillendiği düşünüldüğünde gerdek sözünün kökenini Moğolca olmalıdır. Nitekim yeni bir ocak kurmakla doğrudan ilgisi olan evlilik kurumunun sembolik ifadesi bu sözde gözlenmektedir.

There are many traditions in Turkish folk culture that are fulfilled during the birth, wedding and funeral ceremonies. Even though some of these traditions do not apply to today’s conditions, their names still exist in Turkish vocabulary. As birth, wedding and death are considered as a part of culture, the applications during these ceremonies are generally named within the language of the culture that they belong. Depending on cultural interactions, new concepts and onomathesia may occur in time. Doubtlessly, during the birth, wedding and funeral ceremonies where cultural practices are very vivid, religious changes may be found to be a strong part of culture. And quoted names may take part in language depending on these religious changes. In this context, the word “gerdek” which carries cultural information is discussed in detail. The word gerdek, thought to be Farsi quote in Turkish language, is associated with Farsi word of gerd by former researchers. However, considering that this word did not originated from Persian language and but from Mongolian word ger meaning “tent, home”, the source of the word gerdek must be Mongolian. Thus, symbolic expression of marriage institution which has direct relevance with setting up a home, might be observed in this word.