Dinar ilçesinde yerleşmelerin yer seçiminde jeomorfolojik etkenler

Abstract

Dinar County which is the subject of research depends on Afyonkarahisar province. While Dinar is located in the southwest of Afyonkarahisar province, it is located in the North of Denizli province. After Efes, Dinar was one of the big settlements in antique agent accommodated population as over 300.000. However, with the changes of geography’ roles, its population started to decrease more and more and the population as approximately 50.000 at present. The aim of this study is to emphasize or indicate the effects of slope, exposure, elevation, geology and geomorphological characters or features over settlements area within the boundary of Dinar County. The center of Dinar province which was founded or builded on a fertile plain, was usually exposed to earthquake disasters throughout history. 94 people dead and also the people which were more than 200, injured in an earthquake whose Richter scale is 5,9 in an active fault zone which is NW-SE strike on 1th October 1995. 4340 buildings were damaged heavily, 3712 buildings were damaged moderately and 6104 buildings were damaged slightly in the earthquake. Dinar’s Geography, the selection settlement’s location, foundation and development have important roles particularly in terms of risk and advantages and fairly they determine the future of Dinar. In this study, the relations among basic parameters of geomorphology such as slope, expose, elevation and settlements on Numerical Elevation Model of Dinar County have been analysed by using Geographical Information Systems. The location of 66 settlements in the center of Dinar county have been analysed by using “Extract Values to Point” function in ArcGIS (10.2) in term of slope, expose, elevation, geological and geomorphological characters. These characters are divided into attribute or feature classes in themselves. In Dinar County a serious and clear relation among physical geographical conditions, the foundation and development of settlements, the development potential and natural disaster risk is seen.

Araştırmaya konu olan Dinar ilçesi Afyonkarahisar iline bağlı, ilin güneybatısında, Denizli ili kuzeyinde yer almaktadır. Dinar, antik dönemde Efes’ten sonra bölgenin büyük yerleşme merkezlerinden biri olup üçyüzbinden fazla nüfus barındırmıştır. Ancak, coğrafyanın rolünün değişmesi ile birlikte bu nüfus azalarak günümüzde elli binlere gerilemiştir. Bu çalışmanın amacı, Dinar ilçesi sınırları içinde eğim, bakı, yükselti, jeoloji ve jeomorfoloji özelliklerinin yerleşim alanları üzerindeki etkilerini ortaya koymaktır. Verimli ova üzerine kurulan merkez tarihsel dönemlerde sık sık deprem afetlerine maruz kalmıştır. KB-GD doğrultulu, aktif Dinar fayı üzerinde geçmişte yıkıcı depremler oluşmuş, en son 1 Ekim 1995’te 5,9 büyüklüğündeki depremde 94 kişi hayatını kaybetmiş 200 den fazla kişi yaralanmıştır. 4340 bina ağır hasar, 3712 bina orta derecede ve 6104 binada hafif derecede hasar görmüştür. Dinar’ın coğrafyası, yerleşimlerin yer seçimi, kuruluşu ve gelişmesi, riskleri ve avantajları açısından önemli rol oynamakta, adeta geleceğini belirlemektedir. Bu çalışmada, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile Dinar İlçesi’ne ait Sayısal Yükseklik Modeli (SYM) üzerinden jeomorfolojinin temel parametrelerinden eğim, bakı, yükseklik ile yerleşmeler arasındaki ilişkiler değerlendirilmiştir. Dinar İlçesinde bulunan 66 yerleşim merkezinin bulunduğu konumların eğim, bakı, yükselti, jeoloji ve jeomorfoloji özellikleri ArcGIS (10,2) yazılımında bulunan ”Extract Values to Points“ fonksiyonu kullanılarak belirlenmiştir. Bu özellikler kendi içerisinde öznitelik sınıflarına ayrılmıştır. Dinar İlçesinde fiziki coğrafya şartları ile yerleşimlerin kuruluşu ve gelişmesi, gelişme potansiyelleri ve doğal afet riskleri arasında sıkı bir ilişki olduğu görülmüştür.