Uzunyayla, Gövdeli dağı ve yakın çevresinde (Doğu Toroslar) karstik şekiller

Abstract

Doğu Toroslar’ın batı bölümünde yer alan Uzunyayla çevresi yapı ve karstlaşma ilişkisinin açık olduğu bir alandır. Yörede karstlaşma üzerinde genç tektonik ve paleocoğrafya etkin rol oynamıştır. Karstlaşmanın derinliğini kıvrımlı, kırıklı Paleozoik ve Mesozoik kireçtaşları altındaki Üst Kretase yaşlı ofiyolitler belirlemektedir. Kireçtaşlarının Alt-Orta Miyosen tektonik hareketleriyle yükselmesi karstlaşmayı hızlandırmıştır. Neotektonik dönem yapılarından KD-GB doğrultusundaki Sarız-Yazyurdu fayı, karstik birimleri aynı doğrultuda kesmiş ve karstlaşmayı yönlendirmiştir. Dolinler, karstik kaynaklar (Pınarbaşı, Yedigöz ve Karagöz), travertenler, kanyon vadiler, subatan-suçıkanlar (Karagöz deresi), düdenler ve en az bir kenarı fayla sınırlandırılan uvala ve polyeler oluşmuştur. Üst Miyosen-Pliyosen’de Uzunyayla havzasının çökmesi ve buna bağlı gelişen karasal çökeller havza tabanında karstlaşmanın örtü birimleri altında sürmesine yol açmıştır. Pliyo-Kuvaterner’de Toroslar’ın bütünüyle yükselmesi ve aktif tektonik karstlaşmayı yeniden canlandırmış, yüzeysel drenajın yeraltına kaymasına neden olmuştur. Ayrıca, Kuvaterner’deki iklim değişmeleri nedeniyle karstlaşma soğuk ve kurak dönemlerde yavaşlamış, sıcak ve nemli dönemlerde ise artmıştır. Uzunyayla’nın güney ve doğusunda kalınlığı 600 m.yi aşan Mesozoik yaşlı kalkerler üzerindeki dolinlerin büyük boyutlu olanları (koyak), 2000 m.’den yüksek alanlar üzerinde, Kuvaterner buzul devirlerinde oluşan buzkar çukurlarının sonradan karstlaşmasıyla oluşmuştur. Uvalalar (Karıölen, Abdalbudaran ve Kötüaçan) ve Polyeler (Şekerpınar Çavdarlı, Çamurlu, Hara, Erdoğan ve Serçekale), Sarız-Yazyurdu fay zonu boyunca tektonik ve karstlaşmaya bağlıdır. Yöredeki uvalalar büyüklüklerine göre polyeden küçük, ancak faya da bağlı oluştuklarından polyelere benzer karstik çukurluklardır. Bu çalışmada, Doğu Toroslar’ın batı bölümünü oluşturan Uzunyayla (Kayseri)) ve yakın çevresinde karstik şekiller ile neotektonik arasındaki ilişkiler ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Uzunyayla environment which is located in the west part of Eastern Taurus is a clear region in terms of the relations of structure and karstification. Neotectonics and paleogeography play an important role on karstification in the region. Late Cretaceous Ophiolites which are under the Palaeozoic and Mesozoic limestone, determine the deepness of karstification. These Palaeozoic and Mesozoic limestone is fold and fault limestone. Limestone which rises accelerates karstification with early and middle Miocene tectonic activities. Sarız-Yazyurdu fault which is one of Neotectonics term structures is the direction of north east and south west. And this fault cuts karstic units at the same direction. So the fault directs karstification. Uvalas, polje, sinkholes, karstic sources (Pınarbaşı, Yedigöz and Karagöz), travertine, canyon valleys, exsurgence resurgence (Karagöz river) and düdens appeared. At least one border of these forms has been limited by the fault. The collapse of Uzunyayla basin and continental sediments caused the continuation of karstification under the cover units. Taurus raised, completely, in Plio-Quaternary and active tectonics reactivate karstification. This event caused the transition of surface drainage towards underground. Moreover, climatic fluctuations in Quaternary affected karstification; karstification decreased at the period of cold and arid. But it increased at the period of hot and moist. The big ones (koyak) of dolines on Mesozoic limestone in the South and east of Uzunyayla appeared with the late karstification of firn which appeared in ice ages of Quaternary. The thickness of Mesozoic limestone is more than 600 meters. Uvalas (Karıölen, Abdalburan and Kötüaçan), polje (Şekerpınarı, Çavdarlı, Çamurlu, Hara, Erdoğan and Serçekale uvalas) based on tectonic and karstification throughout Sarız-Yazyurdu fault zone. Uvalas are smaller than polje in relation to their bigness but these uvalas are karstic holes which are similar to polje by means of faults in formation of uvalas. In this study, the relations between karstic forms and Neotectonics are analysed in Uzunyayla (Kayseri) and its near environment which are the unit of west part of East Taurus.