İsnâd sisteminin Arap edebiyatında kullanımı ve diğer naklî ilimlerle mukayesesi

Abstract

Tarihte bilginin nesilden nesile aktarımı, ilk insanın yaratılışından bu yana bütün zaman ve mekânlarda uygulanan bir öğretim yöntemidir. Birbirinden farklı zaman ve mekânlara ait toplumlar arasındaki bilgi iletişimine bakıldığında bilginin silsileli bir şekilde benzer usullerle aktarımının evrensel bir boyut kazandığı görülmektedir. Ancak İslâm dininin tesisi ile birlikte söz konusu nakil işlemi kısa zamanda kuru bir aktarım işi olmaktan çıkıp ilmî bir hüviyet kazanmıştır. Geleneksel İslâmî tenkid sistemine dair yöneltilen eleştirilerin başında, İslâm geleneğinin ilk dönemlerinde bir sorun olarak telakki edilmeyen şifâhî geleneğin kayda geçirilme süreci gelmektedir. Oysaki yazılı kaynaklar derlendikten sonra bile sözlü naklin bir ideal olarak muhafaza edilmesi, sistem içerisindeki şifâhîliğin kusurdan ziyade bir üstünlük olduğunun göstergesidir. İslâmî ilimlerin nakil hususiyetini konu alan bu çalışma, isnâd sisteminin ehemmiyetinden yola çıkarak sadece hadis ilmine mahsus gibi algılanan bu sistemin bütün klasik ilimlerin ayrılmaz bir parçası olduğuna işaret edecek, özelde de bütün ilimlerin enstrümanı olan dil bilimi çerçevesinde konuyu irdelemeye çalışacaktır. Nitekim sosyal bilimlere dair kavram ve metodları, yalnız rivâyetin sözel ve sosyal yapısında tekrar eden modellerini keşfetmek ve kendi içinde yaşadığı anlam zenginliğini yansıtmak için değil, aynı zamanda birbirleriyle olan karşılıklı etkileşimi tanımlamak suretiyle kişinin tasavvuruna yardımcı olabilmek için irdelemekte fayda vardır. Bu nedenle çalışma süresince tetkik konumuz olan isnâd kelimesinin kavramsal haritası ortaya konulacak ve hususiyetle Arap edebiyatındaki kullanımına işaret edilecektir.