Türkçede metaforlar ve metaforik anlatımlar

Abstract

“Metafor” kavramı, Batı literatüründe eski Yunan filozofu Aristoteles’ten bu yana hem terim hem de leksik bir unsur olarak bilimsel çalışmalara konu olmuş, her yönüyle tartışılmış ve uygulamada fikir birliğine varılmıştır. Bu kavramın gerek sanat alanında gerekse bilim dallarındaki pratikleri, eğitim-öğretim kurumlarında bir ders olarak okutulmakta ve öğretilmektedir. Türkiye Türkçesi literatüründe “metafor”, “metaforik anlatım” ve “metaforik adlandırma” ile ilgili tartışmalar yeni başlamıştır. Çeşitli metaforların kavram ve tasavvur olarak Türk kültüründe de bin yıl öncesinden oluştuğu, bu tasavvurların anlama ve anlatma unsuru olarak günlük yaşamda kullanıldığı bilinmektedir. Bunun örneklerine yaklaşık bin üç yüz yıl önce yazılmış olan Göktürk metinlerinde de rastlamaktayız. Ancak bu konuda yapılmış çalışmaların sayıca az olduğunu, bazı kaynaklarda verilen bilgilerin de yetersiz olduğunu görmekteyiz. Bazı çalışmalarda “metafor” olgusunun terim ve kavram olarak tartışılmadığı, bazı çalışmalarda yer alan bilgi ve açıklamaların yanlış veya yetersiz olduğu görülmüştür. Güncel sözlüklerde ve ansiklopedilerde ise gerektiği gibi açıklanmamıştır. Hatta bazı sözlüklerde bu kelimeye madde başı olarak hiç yer verilmemiştir. Bu çalışmanın amacı, literatürümüze yeni girmiş olan “metafor” terimiyle ilgili tespit, tanım ve açıklamaları inceleyip eksik ve yanlışları belirleyerek düzeltilmesini sağlamaktır. Bu nedenle “metafor” kelimesinin terim olarak tanımı, kavram olarak özellikleri üzerinde durulmuş ve “metafor” olgusunun “mecaz” terimiyle açıklanamayacağı vurgulanmıştır. Ayrıca metaforik anlatım ve adlandırmaların Türk kültüründe yeni bir tarz olmadığı, dilimizin bilinen en eski metinlerinde bile metaforik anlatımlara ve adlandırmalara yer verildiği örnekler üzerinde gösterilmiştir.

In this study, the definition of the “metaphor” as a term and its features as a concept is emphasized, it is also emphasized that the phenomenon of “metaphor” cannot be explained with the figurative meaning and the terms of “metaphorical expression” and “metaphorical naming” are discussed on the examples. The concept of “metaphor” has been the subject of scientific studies, both as a term and a lexical element, discussed in all aspects and has become stable in the practice since the ancient Greek philosopher Aristotle in the Western literature. Practices both in the field of art and science are taught in educational institutions. The discussions about “metaphor”, “metaphorical expression” and “metaphorical naming” in Turkish have recently begun. It is known that various metaphors in Turkish culture as a concept and thought were formed a thousand years ago, and these thoughts were used in daily life as an element of understanding and expression. Examples of this can be found in the Gokturk texts written a thousand and three hundred years ago. However, we see that there are few studies on this subject and the information given in some sources is insufficient. It was seen that in some studies “metaphor” was not discussed as terms and concepts. The information and the explanations in some studies were insufficient as well. In the current dictionaries and encyclopedias, metaphor is not properly explained. Some dictionaries do not even include this word at all.