Fuat Sezgin’e göre islâm dünyası’ndan batı’ya tevarüs eden geometri çalışmaları ve Fuat Sezgin'in matematik tarihine katkıları

Abstract

Çalışmaları dünya çapında kabul görmüş ünlü bilim tarihçisi Prof. Dr. Fuat Sezgin, İslâm bilim tarihi konulu sayısız esere imza atmıştır. Sezgin çalışmalarını, İslâm biliminin 800 yıl süren yaratıcılık devresinin tüm yönleri ile ortaya çıkarılması ve tanıtılması üzerine kurgulamıştır. Şüphesiz Orta çağ İslâm biliminin en yetkin olduğu alanlarından biri de matematiktir. Sezgin’in, İslâm matematik tarihi alanındaki önemli tespitlerinin yanında gün yüzüne çıkardığı eserler, geometrik aletler mevcuttur. Orta çağ İslâm matematikçileri sadece Yunan öncüllerinin eserlerini çevirmekle kalmamış, aynı zamanda yoğun yaratıcı faaliyetleri sonunda matematiğin çehresini değiştirmişlerdir. Fuat Sezgin, Batı’daki gelişmelere kaynak teşkil ettiğini düşündüğü İslâm matematikçilerinin çalışmalarını, paraleller öğretisi, cebirsel geometri ve trigonometri başlıkları altında özetlemiştir. Sezgin’e göre, Öklid’in meşhur paraleller postulasından Öklid dışı geometrilerin keşfine giden yolda ve cebirsel geometriden analitik geometriye ulaşılmasında İslâm matematikçilerinin katkısı, sanıldığından büyük olmuştur. Avrupalı matematikçiler, İslâm matematikçilerinin kullandıkları argümanları çoğu zaman tekrar ederek ya da yeniden keşfederek bu yeni matematiksel alanlara ulaşmışlardır. Elbette bu gelişmelerde yaşadıkları dönemin bilimsel imkânlarının da katkısı büyüktür. Batılı kaynaklar ile Sezgin’in görüşleri bu iki konu başlığında büyük ölçüde örtüşmektedir. Ancak dik açılı koordinat sisteminin Descartes’a mı yoksa Ömer Hayyâm’a mı ait olduğu konusunda taraflar arasında bir mutabakat söz konusu değildir. Trigonometri alanında ise, Batılı kaynaklar, Tûsî’nin çalışmalarından bahsetmekte ancak “trigonometrinin kurucusu” sıfatını Tûsî’ye atfetmekten kaçınmaktadırlar. Anlaşılan o ki, bu yaklaşım, Sezgin’in sürekli vurguladığı “Batılı sübjektif bilim anlayışının” ürünüdür. Bunların yanında, Fuat Sezgin’in Diophantus’un kayıp kitaplarının Arapça nüshalarının gün yüzüne çıkarması, Antik Yunan matematiği hakkındaki çalışmaların seyrini değiştirmiştir. Ayrıca, matematik tarihi konulu eserleri, İslâm matematik tarihi araştırmaları için temel referans mahiyetindedir.

Famous historian of science Prof. Dr. Fuat Sezgin whose work is accepted worldwide, has published numerous works on the history of Islamic science. Sezgin's works are based on the discovery and publicity of the 800-year long creativity period in Islamic science in all aspects. There is no doubt that mathematics is one of the most competent fields of medieval Islamic science. Besides the important findings of Sezgin in the field of Islamic mathematics, discovered Works and geometric instruments are also available. Medieval Islamic mathematicians not only translated the works of Greek predecessors, but also changed the face of mathematics by means of their intensive creative activities. Fuat Sezgin summarized the works of Islamic mathematicians whom he thought to be the source of the developments in the West under the titles of parallel doctrine, algebraic geometry and trigonometry. According to Sezgin, Islamic mathematicians contributed greatly to the path of the discovery of non-Euclidean geometries from Euclid's famous parallels postulate and to the achievement of analytical geometry from algebraic geometry.