3862, 3863, 3865 ve 3866 numaralı masraf defterleri ışığında Şah Sultan’ın yapmış olduğu harcamaların sosyo-iktisadî açıdan analizi

Abstract

Osmanlı padişahlarının hanım sultanları, ikbâlleri veya kızlarına tahsis ettikleri meblağlar ve buna binaen onların yaptıkları harcamalar her devirde dikkat çekici olmuştur. İktisadî bağlamda kayda değer miktarlara ulaşan harcamaların içeriğini -ekseriyetle- yiyecek ve ısınma gibi muhtelif saray masrafları, sarayda görev yapan kişilere ödenen meblağlar, dokuma ürünleri, takı eşyaları, önemli kişilere sunulan ikramlar ve hediyelerle dini gün ve aylarda yapılan ihsanlar oluşturmaktadır. Osmanlı saray kadınlarının bu harcamalarını güç, gösteriş ve faziletin temsili olarak da değerlendirmek mümkündür. Ayrıca harcamaların yoğunlaştığı kalemler üzerinden saray kadınlarının yaşam tarzı, tüketim modelleri ve gündelik hayatlarına ilişkin birtakım çıkarımlara da ulaşmak söz konusu olabilmektedir. Bu itibarladır ki saray mensuplarının harcamalarını ihtiva eden tarihi arşiv dokümanlarının son derece önem arz ettiğini ifade etmek gerekir. Bu düşünceden hareketle ilgili çalışmada; hicri 1213-1217 (1798-1803) yılları arasını ihtiva eden masraf defterleri doğrultusunda Sultan III. Mustafa’nın kızı Şah Sultan’ın yapmış olduğu harcamaların sosyo-iktisadi bağlamda tarihsel bir analizi üzerine odaklanılmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan tarihsel doküman analizi tekniği kullanılmıştır. Bu bağlamda Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı arşivlerinde yapılan incelemelerde Şah Sultan'ın giderlerini içeren toplam elli dört defter kaydına ulaşılmıştır. İncelenen defterler ışığında harcamaların cinsi, masraf bilançosunun yıllar bazındaki dağılımı ve emtia-fiyat ilişkisi irdelenmiştir. Ayrıca hanedan üyelerine ait hususi masraf defterlerinin önemine dikkat çekilmeye çalışılmıştır.

The sums allocated by the Ottoman sultans to the lady Sultans and their daughters and their expenditures on this were remarkable in every era. The content of expenditures that reach significant amounts in an economic context consists of various palace expenditures, such as food and heating, sums paid to employees in the palace, weaving products, jewelry, and gifts offered to eminent people, and donations made on religious days and months. It is also possible to evaluate these expenditures of Ottoman palace women as a representation of power, panache and virtue. Furthermore, it may be possible to reach a number of inferences about the lifestyle, consumption models and daily lives of palace women through products which spending is concentrated. In this respect, it should be stated that the historical archive documents containing the expenses of the palace members are of great importance. In this study, the focus was on a historical analysis of the expenditures made by Shah Sultan in a socio-economic context in accordance with the expense books covering the years 1798-1803. Historical document analysis technique, one of the qualitative research methods, was used in the research. In total, fifty-four books containing the special expenses of Shah Sultan were reached during the examinations conducted in the Ottoman Archives of the General Directorate of State Archives. In this context, the type of expenditures, the distribution of the expense balance sheet on the basis of years and the relationship between commodity and price were examined during the period studied. In addition to this, it was attempted to draw attention to the importance of special expense books belonging to members of the dynasty.