Granitik buzul çakıllarında zirkon tipolojisi çalışması: Toridler’den örnek bir çalışma (Türkiye)

Abstract

Gondwana’nın kuzey kenarına ait Geç Ordovisiyen buzul kayaçlarına, Torid’lerde ve Güneydoğu Anadolu Otokton Kuşağı’nda rastlanmaktadır. Bu çalışmada; Doğu Toridler’de Feke-Saimbeyli-Ceralan (Adana) (DPK-30), Feke-Gökmenler (Adana) (DPK-44) ve Orta Toridler’de Silifke-Ovacık (Mersin) (DPK-72) bölgelerinden alınmış olan granitik buzul çakıllarından ayrılmış zirkon mineralleri üzerinde zirkon tipolojisi ve zirkon doygunluk sıcaklığı araştırmaları yapılmıştır. Zirkon tipolojisi metoduna dayanarak; çalışılan örneklerden DPK-30 örneği kalk-alkalen özellik gösteren, mafik anklavlar içeren hibrit granitoyidler, DPK-44 örneği tamamıyla veya kısmen kıtasal kabuktan oluşan, eser miktarda mafik mikrogranüler ksenolit içeriği ve düşük manto katkısı sunan granitoyidler ve DPK-72 örneği ise alkalen serisi granitoyidler olarak tanımlanan, genellikle sub-volkanik ve anorojenik komplekslerde rastlanan sıcak ve susuz magma kaynağına işaret eden manto kaynaklı kayaçlar olarak tanımlanmıştır. Bu tanımlamalar, bu kayaçlar üzerindeki izotopik verileri de kapsayan öncel jeokimyasal değerlendirmelerle genel olarak uyumludur. Çalışılan granitik kayaçların oluşum sıcaklıkları; sırasıyla zirkon tipolojisi metodu ve zirkon doygunluk sıcaklığı hesabına dayanarak, DPK-30 için 750°C ve 789°C; DPK-44 için 700°C ve 845°C, DPK-72 için 650°C ve 790°C olarak önerilmiştir. Bu sıcaklık aralıkları kaynak alan olarak önerilen Sina Yarımadası ve Mısır Doğu Çölü civarındaki Neoproterozoyik yaşlı granitoyidlerin literatürdeki mevcut sıcaklık verileriyle benzerlik göstermektedir. Sonuç olarak; zirkon tipolojisi metodu ve zirkon doygunluk sıcaklığı çalışmalarının; diğer analitik verilerle birlikte değerlendirildiğinde, granitik buzul çakıllarının kaynak alanlarının saptanmasında faydalı olabileceği düşünülmektedir.

The Late Ordovician glacial rocks from the northern part of the Gondwana are encountered in Taurides and Southeast Anatolia Autochtone Zone. In this study, zircon typology and zircon saturation temperature invetigations are performed on zircon minerals separated from the granitic glacial pebbles from the Feke-Saimbeyli-Ceralan and Feke-Gökmenler (Adana) areas in the east Taurides and SilifkeOvacık (Mersin) in the central Taurides. Based on the zircon typology method, among the studied samples, DPK-30 is described as calc-alkaline hybrid granitoids bearing mafic enclaves, DPK-44 is identified as granitoids formed from wholly or partly continental crust with rare mafic microgranular xenoliths and low mantle contribution, and DPK-72 is defined as alkaline series granitoids, which are mantle originated rocks observed in subvolcanic and anorogenic complexes pointing out to hot and dry magma source. These descriptions are generally agreeable with the previous geochemical assessments, including isotopic data, on these rocks. Formation temperatures of studied granitic rocks are suggested as 750°C and 789°C for DPK-30, 700°C and 845°C for DPK-44, and 650°C and 790°C for DPK-72, based on zircon typology method and by zircon saturation temperature calculation, respectively. These temperature ranges show similarities to the present temperature data in literature on the Neoproterozoic granitoids from the Sina Peninsula and the Eastern Egypt Desert. As a result, zircon typology method and zircon saturation temperature calculation studies, combined with the other analytical data, can be beneficial in determining the source regions of the granitic glacial pebbles.