Dijital ekonominin vergi kaçakçılığıyla mücadele açısından etkinliğinin incelenmesi

Abstract

Günümüzde geleneksel ticaretin dijital platformlar aracılığı ile yapılması ve küreselleşmenin ülkeler için oluşturmuş olduğu riskler, ülkelerin vergi sistemlerinde de önemli riskler oluşmasına neden olmaktadır. Bu riskleri doğuran en önemli neden dijital dönüşümle birlikte fiziksel varlığın önemini yitirmiş olması ve fiziksel işyeri kavramının dijital ekonomiyi kapsamakta yetersiz kalmasıdır. Bu açıdan, vergilendirme yetkisinin hangi ülkeye ait olacağı, fiziki teslimatı gerekmeyen ve anında teslimi sağlanabilen mal ve hizmetlerin denetiminin nasıl yapılacağı, katma değer vergisi açısından dijital ürün teslim zamanının belirlenmesinde ortaya çıkan problemlerin nasıl çözüleceği, bulut bilişim hizmetlerinin, dijital ödemelerle ilgili olan ve hizmet gelirlerinin, uygulama programları satışlarından elde edilen gelirlerin ve katılımcı ağ platformlarının vergilendirilmesinin nasıl olacağı ortaya çıkan vergileme sorunlarını oluşturmaktadır. Ayrıca, vergi mevzuatlarında dijital ekonomide işlem yapan firmaların iş yeri kavramının belirsiz olması, dar veya tam mükellef ayrımındaki güçlük, gelirin elde edildiği ülkenin belirlenemiyor olması, elde edilen gelirin sınıflandırılmasının yapılamaması ve vergi matrahının tespit etmenin oldukça zor olması dijital ekonominin vergileme alanında oluşturduğu diğer sorunlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Ülkelerin gelir kaynakları arasında önemli bir yer tutan vergi gelirleri, vergi kayıp ve kaçakları nedeni ile aşınmaktadır. Bu durum kanuni ve kanuni olmayan biçimlerde oluşabilmektedir. Vergi kaçakçılığı daha çok vergi mükellefi olan kişi ve kuruluşların ödemeleri gereken vergileri kendileri için yük olarak görmelerinden kaynaklandığı söylenebilir. Vergi kaçakçılığı, kamu gelirlerinin temel dayanağı olan vergilerin azalmasına neden olduğu için, kamunun vatandaşlarına sunmuş olduğu hizmetlerin azalmasına negatif olarak yansır. Böylelikle vatandaşların gerek sosyal gerekse de iktisadi yaşamı olumsuz olarak etkilenir ve bu durumla beraber vergilerin etkinliğinin düşmesine kadar kapsamlı bir çerçevede çeşitli olumsuzluklar oluşturmaktadır. Vergi mükelleflerinin vergi kaçakçılığına yönelmeleri devletin kamusal gelirini azaltması neticesinde ekonomi üzerinde olumsuz etki oluşturmaktadır. Bu durum dijital ekonominin yaygınlaşması ile daha belirgin hale gelmiş olduğu söylenebilir. Çeşitli ülkelerin dijital anlamda vergilendirilmesi gereken platformlara yönelik çeşitli yasal düzenlemeler ve yaptırımlar düzenlerken, ülkemizde halen gerekli ve kapsamlı bir düzenleme yapılamamıştır. Bu çalışma ile öncelikle dijital ekonominin büyümesiyle birlikte vergilendirme alanında oluşan riskleri ortaya koymak amaçlanmıştır. Özellikle dijital ekonominin neden olduğu vergi kaçakçılığı kavramı üzerinde durulmuştur. Türkiye’de dijital ekonominin neden olduğu vergi kayıplarını önlemek amacıyla ne tür önlemler alındığı araştırılmıştır. Seçilmiş ülkelerin dijital ekonomi sonucu ortaya çıkan vergi kaçakçılığı kavramı ile mücadelede aldıkları önlemler ile karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Çalışmada uluslararası örgütlerin ve ülkelerin dijitalleşmesinin vergileme üzerindeki etkileri konusunda almış oldukları önlemler analiz edilmiştir. Çalışmanın sonucunda dijital ekonominin neden olduğu problemlere karşı önlem almada Türkiye’de ve diğer çoğu ülkede ‘Dijital Hizmet Vergisi’ uygulamasına geçildiği tespit edilmiştir. Uluslararası örgütlerin konu ile ilgili yapmış olduğu düzenlemelerin matrah aşındırması gibi temel kavramlarla sınırlı olduğu ortaya çıkmıştır. Dijital ekonominin neden olduğu riskleri en aza indirmek için OECD veya AB gibi uluslararası örgütlerin küresel düzenlemeler yapması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Özellikle bu riskler içerisinde en önemlisi olan vergi kaçakçılığı ile mücadelede ulusal önlemler ile birlikte uluslararası önlemlerinde alınması gerektiği ortaya çıkmıştır.

Today, traditional trade through digital platforms and the risks posed by globalization for countries cause significant risks in countries' tax systems. The primary reason causing those risks is the fact that physical assets have lost their importance with the digital transformation, and the concept of physical workplace remains incapable of covering the digital economy. It can be said that most of the problems related to the taxation of the digital economy arise from the sales of digital products and the activities of virtual companies. In this respect, it is aimed to determine which country has the taxation authority, how to control the goods and services that do not require physical delivery and can be delivered instantly, how to solve the problems that arise in determining the delivery time of digital products in terms of value added tax, cloud computing services, digital payments and service revenues. The emerging taxation issues of how revenues from sales of application programs and participating network platforms will be taxed. In addition, the uncertainty of the workplace concept of companies operating in the digital economy in tax legislation, the difficulty in distinguishing between limited and full taxpayers, the inability to determine the country from which the income is obtained, the inability to classify the income obtained and the difficulty of determining the tax base are other problems created by the digital economy in the field of taxation appears. Tax revenues, which have an important place among the income sources of countries, are eroded due to tax losses and evasion. This situation can occur in legal and illegal forms. It can be said that tax evasion is mostly caused by taxpayers and organizations seeing the taxes they have to pay as a burden for themselves. Since tax evasion causes a decrease in taxes, which are the main basis of public revenues, it reflects negatively on the decrease in the services provided by the public to its citizens. Thus, both the social and economic life of the citizens are adversely affected, and this situation creates various negativities in a comprehensive framework, up to the decrease in the effectiveness of taxes. The tendency of taxpayers to tax evasion has a negative effect on the economy as a result of reducing the public revenue of the state. It can be said that this situation has become more evident with the spread of the digital economy. While various legal regulations and sanctions have been regulated for platforms that should be digitally taxed by various countries, a necessary and comprehensive regulation has not been made in our country yet. With this study, it is primarily aimed to reveal the risks that occur in the field of taxation with the growth of the digital economy. In particular, the concept of tax evasion caused by the digital economy has been emphasized. It has been researched what kind of measures are taken to prevent tax losses caused by the digital economy in Turkey. The measures taken by selected countries in the fight against the concept of tax evasion, which emerged as a result of the digital economy, were examined comparatively. In the study, the measures taken by international organizations on the effects of digitalization on taxation were analyzed. As a result of the study, it has been determined that 'Digital Service Tax' has been implemented in Turkey and in many other countries in order to take precautions against the problems caused by the digital economy. It has been revealed that the regulations made by international organizations on the subject are limited to basic concepts such as base erosion. It has been concluded that international organizations such as OECD or EU should make global regulations in order to minimize the risks caused by the digital economy. It has emerged that international measures should be taken together with national measures in the fight against tax evasion, which is the most important of these risks.