Kentlileşme ve dini-kültürel değişme bağlamında bazı dini pratikler

Abstract

Kentlileşme, sosyal değişmenin hızını ve niteliğini büyük ölçüde artırmıştır. Sanayi Devrimiylebirlikte kentler, kır nüfusunu çekerek yoğun ve kalabalık yerleşim birimleri haline gelmiştir.Yeni kent sakinleri, üretim ve tüketim ilişkileri, sahip oldukları kültür ve kendilerini bağlayanahlaki ilkeler açısından önemli değişimler yaşamışlardır. Gelişmiş ülkelerin, SanayiDevriminin hemen sonrasında yaşadığı bu değişimleri Türkiye, 20. yüzyılın ikinci yarısıitibarıyla tecrübe etmeye başlamıştır. Başta İstanbul ve Ankara olmak üzere büyük kentlereistikrarlı göç hareketleri gerçekleşmiş ve buralarda yaşayan nüfus hızla artmıştır. Böylecekentlerde farklı yaşam tarzları, yeni insan ilişkileri ve kültürler görülmeye başlamıştır. İletişimaraçlarında meydana gelen gelişmeler ise gerçekleşen değişim üzerinde çarpan etkisioluşturmuştur. Tüm bunlar kültürle yakın ilişki içinde olan din kurumunu da önemli ölçüdeetkilemiştir. Pek çok boyuta sahip olan bu etki çalışmamızda daha spesifik şekilde elealınmıştır. Kentlileşme sürecinde yaşanan sosyal ve dini değişimin bazı dini pratiklerüzerindeki etkisine, din-kültür ilişkisi bağlamında odaklanılmıştır. Çalışma nitel araştırmayöntemi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Örneklem olarak Bursa’nın Belenören köyündenkent merkezine göç eden aileler seçilmiştir. Kentlileşme sürecini izleyebilmek için her aileninüç neslini temsil eden toplam 42 kişiyle görüşülmüştür. Araştırma verilerinin toplanmasındayarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Görüşme sonucunda elde edilen veriler,içerik analizine tabi tutulmuştur. Diğer taraftan kültür ile din-kültür ve kentlileşme ilişkisinedair literatür taranmıştır. Elinizdeki araştırma şu üç temel soru üzerinde şekillenmiştir. 1) Dinile kültür arasındaki ilişki nedir? 2) Kentlileşmenin getirdiği değişim, kültürü ve dinietkilemekte midir? 3) Kentlileşme sürecinde yaşanan dini ve kültürel değişim bazı dinipratiklerin uygulanmasına yansımakta mıdır? Çalışma kapsamında katılımcılara, başta inançve ibadete dair olmak üzere pek çok soru yöneltilmiştir. Buna göre katılımcıların oruç, kurbanve mevlid pratiklerine diğer dini pratiklere göre daha fazla önem verdikleri görülmüştür.Makalede anılan her bir dini pratik müstakil bir başlık altında ele alınmıştır. Özellikle bu üçpratiğe verilen önem katılımcıların namaz kılma durumlarıyla kıyaslanmıştır. Buna göregündelik hayatlarının merkezine dini koymayan ve dini pratikleri yerine getirme eğilimitaşımayan katılımcıların bile büyük ölçüde oruç tuttukları görülmüştür. Halihazırda beş vakitnamaz kılan bazı katılımcıların namaz kılmadıkları ve bazı dini yasakları önemsemedikleridönemlerde dahi oruç tuttuklarını belirtmeleri elde edilen bu kanaati destekler niteliktedir.Netice itibarıyla oruç pratiği ve bununla ilintili olarak Ramazan ayı, her nesilden katılımcılariçin önemini korumaya devam etmektedir. Orucun ardından kurban pratiği ele alınmıştır. Pekçok inanç ve kültürde önemli bir yere sahip olan kurban pratiğine eski Türk inanç vegeleneklerinde de son derece önem atfedilmektedir. Türkler Müslüman olduktan sonra ise buönem İslam’ın koyduğu sınırlar çerçevesinde varlığını devam ettirmiştir. Kurban Bayramıvesilesiyle yaşanan toplumsal coşku ve yardımlaşma ise kurban pratiğine atfedilen önemiartırmıştır. Tüm bunlar her üç nesilden katılımcıların da kurban pratiğine son derece önematfetmelerine sebep olmaktadır. Kentlileşmeyle birlikte kurban pratiğinin uygulanışında dafarklılaşmalar görülmektedir. Kentlileşen katılımcılar kurbanlarını bizzat kendileri kesmekyerine bu işi profesyonel kasaplara veya sivil toplum kuruluşlarının ve dini gruplarınorganizasyonlarına bırakmaktadır. Son olarak mevlid pratiği ele alınmıştır. Mevlidmerasimleri Türk halkının dini ve kültürel hayatında önemli bir yere sahiptir. Katılımcılarlayapılan görüşmeler mevlid merasimlerine atfedilen önemin devam ekmekle birlikte önemliölçüde aşındığını göstermektedir. Kentlileşme sürecinde formel din eğitimi alan veya dinigruplarla temas halinde olan katılımcıların mevlid pratiğine önem atfetmedikleri söylenebilir.Buna karşın mevlid merasimleri, geleneksel din algısına sahip olan ve dindar bir profilçizmeyip hayatlarının merkezine dini yerleştirmeyen katılımcıların dini hayatlarında halaönemli bir yer tutmaktadır. Neticede kentlileşmenin yaşam tarzı, zihniyet yapısı ve kültürüzerinde meydana getirdiği değişim ve dönüşüm, dini algılama ve yaşama biçimini deetkilemektedir. Üç farklı neslin, ele alınan üç dini pratiğe atfettikleri önem ve bu pratikleriuygulama biçimlerindeki farklılık bu etkiyi göstermektedir.

Urbanization has greatly increased the speed and quality of social change. With the IndustrialRevolution, cities became dense and crowded settlements by attracting the rural population.The new city dwellers experienced significant changes in the relations of production andconsumption, their culture and the moral principles that bind them. Turkey started toexperience these changes, which developed countries experienced right after the IndustrialRevolution, as of the second half of the 20th century. There have been stable migrationmovements to the big cities, especially Istanbul and Ankara. This has led to rapid populationgrowth. Thus, different lifestyles, new human relations and cultures began to be seen in cities.Developments in communication tools have had a multiplier effect on change. All these had asignificant impact on the religious institution, which is in close relationship with culture. Thiseffect, which has many dimensions, was handled more specifically in our study. The effect ofsocial and religious change experienced in the urbanization process on some religiouspractices is focused on in the context of religion-culture relationship. The study was carriedout using the qualitative research method. Families who migrated from the Belenören villageof Bursa to the city center were chosen as a sample. In order to monitor the urbanizationprocess, a total of 42 people representing three generations of each family were interviewed.Semi-structured interview technique was used to collect the research data. The data obtainedas a result of the interview were subjected to content analysis. On the other hand, the literatureon the relationship between culture and religion-culture and urbanization has been reviewed.The research in your hand is shaped on the following three basic questions. 1) What is therelationship between religion and culture? 2) Does the change brought about by urbanizationaffect culture and religion? 3) Is the religious and cultural change experienced in theurbanization process reflected in the implementation of some religious practices? Within thescope of the study, many questions were asked to the participants, especially about belief andworship. Accordingly, it was seen that the participants gave more importance to fasting,sacrifice and mawlid practices than other religious practices. Each religious practicementioned in the article is discussed under a separate heading. In particular, the importancegiven to these three practices was compared with the prayer situations of the participants.According to this, it has been observed that even the participants who do not put religion atthe center of their daily lives and do not tend to perform religious practices fast to a largeextent. The fact that some participants, who currently pray five times a day, state that they fasteven when they do not pray and do not pay attention to some religious prohibitions, supportsthis opinion. As a result, the practice of fasting and the related month of Ramadan continue tobe important for participants of all generations. The practice of sacrificing after fasting isdiscussed. The practice of sacrifice, which has an important place in many beliefs and cultures,is also attributed to the ancient Turkish beliefs and traditions. After the Turks becameMuslims, this importance continued to exist within the limits set by Islam. The socialenthusiasm and cooperation experienced on the occasion of Eid al-Adha (The Feast ofSacrifice) increased the importance attributed to the practice of sacrifice. All this causesparticipants from all three generations to attach great importance to the practice of sacrifice.Along with urbanization, there are also differentiations in the practice of sacrifice. Urbanizedparticipants leave this job to professional butchers or organizations of non-governmentalorganizations and religious groups, instead of slaughtering their victims themselves. Finally,the practice of mawlid is discussed. Mawlid ceremonies have an important place in thereligious and cultural life of the Turkish people. Interviews with the participants show that theimportance attributed to the mawlid ceremonies continues, but has eroded considerably. Itcan be said that the participants who received formal religious education or were in contactwith religious groups during the urbanization process do not give importance to the practiceof mawlid. On the other hand, mawlid ceremonies still have an important place in the religiouslives of the participants who have a traditional religion perception and do not draw a religiousprofile and place religion at the center of their lives. As a result, the change and transformationcaused by urbanization on lifestyle, mentality and culture also affects religious perception andlifestyle. The importance attributed by three different generations to the three religiouspractices and the difference in the way they practice these practices shows this effect.