Osmanlı mekteplerinde dil bilgisi öğretimi ve Mehmed Emin’in Sarf-ı Türkî’si üzerine bir inceleme

Abstract

Türkçe, geniş bir coğrafyada konuşulan kökleri çok eskiye dayanan zengin bir dildir. Böyle köklü ve zengin bir dilin grameri üzerine tarihte çok fazla esere rastlanmamaktadır. Tanzimat Dönemi’nde ana dilimiz Türkçenin öğretimiyle ilgili çalışmalar yapılmış ve Türkçenin grameri üzerine kitaplar yazılmıştır. Bu gramer kitaplarından biri de Askeri Rüşdiye Mektebi birinci sınıflarda okutulmak üzere Ķâǿimmaķâm Mehmed Emin tarafından yazılan “Śarf-ı Türkî” adlı dil bilgisi kitabıdır. Çalışmada, öncelikle bu eserin transkripsiyonlu çevirisi yapılmıştır, ayrıca eserin içeriği, dil bilgisi öğretim yöntemi, eserdeki gramer terimleri ile dil ve anlatımı ortaya konmuştur. Çalışmada tarama yöntemi kullanılmıştır. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Osmanlı mekteplerindeki dil bilgisi dersleri ve dil bilgisi öğretimi ele alınmıştır. İkinci bölümde “Śarf-ı Türkî”nin Latin alfabesine transkripsiyonlu çevirisi yapılmış, eserin bölümleri incelenerek gramer terimlerinden dizin oluşturulmuştur. Üçüncü bölümde ise eserde kullanılan yöntem ve teknikler tespit edilmiştir. Bu çalışma “Śarf-ı Türkî”nin Türkçe öğretimindeki yeri ve önemini ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Çalışma ilgili kitap, makale, yüksek lisans ve doktora tezleri, Türkçe öğretim programları incelenmiştir.

Turkish is a rich language that is spoken in a wide geography and is a language going back to ancient times. There are not many works on the grammar of such a deep-rooted and rich language in history. During the Tanzimat Period, studies were carried out on the teaching of our mother tongue Turkish and books were written on the grammar of Turkish. One of these grammar books is the grammar book "Śarf-ı Türkî (Turkish Grammar)", written by Lieutenant Colonel Mehmed Emin to be taught in the first grades of the Military Middle School. The basis of our study consists of translating this work with transcription and stating its importance in terms of Turkish teaching by revealing the content, language and expression of the work, grammar teaching method, grammar terms in the work. Scanning method is used in the study. The study has three parts. In the first chapter, grammar lessons and grammar teaching in Ottoman schools are discussed. In the second part, “Śarf-ı Türkî (Turkish Grammar)” is translated into Latin alphabet with transcription, and the sections of the work are examined and an index is created from grammatical terms. In the third part, the methods and techniques used in the work are identified. The purpose of the study is to reveal the place and importance of “Śarf-ı Türkî”(Turkish Grammar)" in Turkish teaching. For this study, related books, articles, master's and doctoral theses, Turkish teaching programs were examined.