Okul öncesi ders kitaplarının matematiksel yaratıcılık açısından incelenmesi

Abstract

Bu çalışma Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından öğrencilere dağıtılan okul öncesi ders kitaplarında yer alan matematiksel ve matematiksel olmayan yönergelerin yaratıcı düşünme becerisi ve daha özel olarak matematiksel yaratıcılık açısından incelenmesini amaçlamaktadır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın amacı doğrultusunda okul öncesi düzeyinde üç kitaptan oluşan MEB ders kitabı (El Ele 1, El Ele 2 ve El Ele 3) veri kaynağı olarak belirlenmiştir. Veri analizi için 5 analiz çerçevesi kullanılmıştır. Oluşturulan ve kullanılan bu analiz çerçeveleri ile öncelikle kitaplarda yer alan yönerge türleri belirlenmiştir (matematiksel, matematiksel olmayan ve matematiğin bağlam olarak kullanıldığı yönergeler). Daha sonra bu yönergeler matematiksel yaratıcılığın gelişimine imkan tanıyıp tanımama durumlarına göre incelenmiş ve bu inceleme 6 gösterge esas alınarak yapılmıştır: i.) açık uçlu sorular, ii.) farklı çözüm yolları bulma, iii.) problem kurma çalışmaları, iv.) rutin olmayan problem çözme, v.) matematiksel modelleme, vi.) proje yürütme ve araştırma yapma. Açık uçlu sorular özel olarak ileri analize tabi tutulmuş ve bu çerçevede kapalı uçlu sorular ile karşılaştırılarak incelenmiştir. Yönergeler ayrıca eylem ve söylem olma durumlarına ve eylem yönergeleri de kodlarına göre (boyama, resim çizme, yuvarlak içine alma, çizgi takibi, eşleştirme, işaretleme, şekil çizme, gruplama, şekil tamamlama) incelenmiştir. Son olarak yönergeler yaratıcılık bileşenleri (akıcılık, esneklik, özgünlük, detaylandırma) açısından analiz edilmiştir. İncelenen 3 ders kitabında toplam 436 yönerge olduğu, bu yönergelerin 212 tanesinin matematiksel yönerge, 208 tanesinin matematiksel olmayan/genel yönerge ve 16 tanesinin matematiğin bağlam olarak kullanıldığı yönerge olduğu görülmüştür. Kitaplarda yer alan yönergelerin 383 tanesinin kapalı uçlu ve 53 tanesin de açık uçlu yönergelerden oluştuğu belirlenmiştir. Matematiksel yaratıcılık için oluşturulan göstergeler tüm yönerge türlerinin analizi için de kullanılabilir olduğu görülmüş, bu göstergelerin tespiti için yapılan analizler neticesinde ‘proje yürütme ve araştırma yapma’, ‘matematiksel modelleme’, ‘farklı çözüm yoluna imkân tanıma’, ‘problem kurma’ ve ‘rutin olmayan problem çözme’ bağlamında hiçbir yönergenin olmadığı belirlenmiştir. Kitaplarda 353 eylem ve 83 söylem yönergesi yer almakta ve eylem yönergelerinin de daha çok ‘boyama’, ‘resim çizme’ ve ‘yuvarlak içine alma’ eylemleri ağırlıklı olduğu görülmüştür. Kitaplarda yer alan yönergelerin sadece 28 tanesinin (%6,42) yaratıcı düşünmenin gelişimine imkân tanıdığı ve bu 28 yönergenin her birinin ‘esneklik’, ‘özgünlük’ ve ‘detaylandırma’ bileşenlerini içermekte olduğu ancak sadece 8 tanesinin ‘akıcılık’ bileşenini içerdiği ortaya çıkmıştır. Bu çalışma incelenen kitaplarda matematiksel yaratıcılık becerisini geliştirecek etkinliklerin/ yönergelerin sadece belli bir alanda (açık uçlu yönergelerde) ve az sayıda olduğunu göstermektedir.

This study aims to examine the mathematical and non-mathematical items in preschool textbooks distributed to students by the Ministry of National Education (MoNE) in terms of creative thinking skills and more specifically mathematical creativity. Document analysis method, one of the qualitative research methods, was used in the study. Three MoNE textbooks at the preschool level (Hand in Hand 1, Hand in Hand 2 and Hand in Hand 3) was determined as the data source. Five analysis frameworks were used for data analysis. With these analysis frameworks, firstly, the types of items in the textbooks were determined (mathematical, non-mathematical and items using mathematics as a context). Then, these items were analysed according to whether they allow the development of mathematical creativity or not and this analysis was based on 6 indicators: i.) open-ended questions, ii.) finding different solutions, iii.) finding different solutions, iii.) problem posing exercises, iv.) non-routine problem solving, v.) mathematical modelling, vi.) conducting projects and research. The open-ended questions were specifically subjected to further analysis and analysed in comparison with the closed-ended questions. The items were also analysed according to their status as action (doing) and saying and doing items were analysed according to their codes (painting, drawing a picture, circling, line following, matching, marking, drawing a shape, grouping, completing a shape). Finally, the items were analysed in terms of creativity components (fluency, flexibility, originality, elaboration). It was observed that there were 436 items in total in the 3 textbooks analysed, 212 of these items were mathematical ones, 208 were non-mathematical/general items and 16 were items in which mathematics was used as a context. It was determined that 383 of the items in the books consisted of closed-ended and 53 of them consisted of open-ended items. It was seen that the indicators created for mathematical creativity could also be used for the analysis of all types of items and as a result of the analyses made to determine these indicators, it was determined that there were no items in the context of ‘conducting projects and research’, ‘mathematical modelling’, ‘allowing different solutions’, ‘problem posing’ and ‘non-routine problem solving’. There are 353 doing and 83 saying items in the books and it was observed that the doing items were mostly ‘colouring’, ‘drawing a picture’ and ‘circling’. It was found that only 28 (6.42%) of the items in the books enabled the development of creative thinking and each of these 28 items included the components of ‘flexibility’, ‘originality’ and ‘elaboration’ but only 8 of them included the component of ‘fluency’. This study shows that the items/instructions to develop mathematical creativity skills in the textbooks are only in a certain area (open-ended ones) and in a small number.