Chp müfettişlik raporlarına göre Afyonkarahisar (1939-1945)

Abstract

Bu tez, 1939-1945 yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) tarafından görevlendirilen parti müfettişlerinin hazırladığı raporlar doğrultusunda, Afyonkarahisar’ın siyasal, toplumsal ve idari yapısını kapsamlı biçimde incelemeyi amaçlamaktadır. Tek parti döneminin temel özelliklerinden biri olan parti-devlet bütünleşmesi, bu dönemde merkezi yönetimin yerel örgütlenmeler aracılığıyla her alana nüfuz ettiği bir yapı oluşturmuştur. Bu çerçevede parti müfettişleri hem CHP’nin parti teşkilatını denetleme hem de devletin yerel düzeydeki işleyişini gözlemleme görevini üstlenmişlerdir. Tez kapsamında incelenen müfettiş raporları, Afyonkarahisar ilinde halkın yönetime katılımı, parti örgütlerinin etkinliği, kamu hizmetlerinin uygulanışı, eğitim faaliyetlerinin durumu, asayiş sorunları ve ekonomik yapı gibi başlıklar altında önemli veriler sunmaktadır. Raporlar, özellikle kırsal bölgelerde parti teşkilatının yetersiz kaldığını ortaya koymaktadır. Yerel halkın siyasal süreçlere katılımının son derece sınırlı olduğu, çoğu yurttaşın partiye olan aidiyet bilincinden uzak olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca, eğitim alanında okul ve öğretmen eksikliklerinin yaygın olduğu, birçok köyde çocukların eğitime erişiminin mümkün olmadığı belirtilmiştir. Asayişe dair raporlar, bazı bölgelerde güvenlik sorunlarının arttığını, kaçakçılık gibi yasa dışı faaliyetlerin yaygınlaştığını göstermektedir. Ekonomik açıdan ise savaş yıllarının etkisiyle tarımsal üretimin düştüğü, kıtlık ve temel ihtiyaç maddelerine erişim sıkıntısının halk üzerinde ciddi etkiler yarattığı ifade edilmiştir. Bu çalışma, arşiv belgeleri ve birincil kaynaklar ışığında, CHP’nin yerel düzeydeki denetim ve gözetim mekanizmalarının nasıl işlediğini, parti ile halk ve devlet arasındaki ilişkilerin ne şekilde yapılandığını analiz etmektedir. Böylece tez, tek parti dönemi Türkiye’sine dair literatüre yerel bir örnek üzerinden katkı sunmayı ve Afyonkarahisar’ın bu süreçteki tarihsel dönüşümünü belgelemeyi amaçlamaktadır.

This thesis aims to comprehensively examine the political, social, and administrative structure of Afyonkarahisar based on the reports prepared by party inspectors appointed by the Republican People's Party (CHP) between 1939 and 1945. One of the defining characteristics of the single-party period was the integration of the party and the state, which created a structure in which the central government extended its influence into all areas through local organizations. Within this framework, party inspectors undertook the dual task of overseeing CHP’s local branches and monitoring the functioning of state institutions at the local level. The inspection reports analyzed in this study provide significant data on topics such as citizen participation in governance, the effectiveness of party organizations, the implementation of public services, the state of educational activities, public order issues, and the economic structure in the province of Afyonkarahisar. These reports reveal, in particular, the inadequacy of party organization in rural areas. It was observed that public participation in political processes was extremely limited, and most citizens lacked a sense of affiliation with the party. Additionally, the reports indicate widespread deficiencies in education, noting the lack of schools and qualified teachers, and that many children in villages were unable to access education. Reports on public order show an increase in security issues in certain areas, with illegal activities such as smuggling becoming more common. From an economic perspective, the effects of the war years caused a decline in agricultural production, while shortages and limited access to essential goods had a significant impact on the local population. This study, based on archival documents and primary sources, analyzes how CHP’s local inspection and supervision mechanisms functioned and how the relationships between the party, the state, and the public were structured. In doing so, it aims to contribute to the literature on the single-party era in Turkey through a local case study and to document Afyonkarahisar’s historical transformation during this period.