Geleneksel Türk Seramik Sanatında Çicek: Bir Tasarım Ögesi Olarak Ele Alınışı ve Kişisel Yorumlar

Abstract

İnsanoğlu, ateşi buluşu ile kabaca şekillendirdiği toprağı daha dayanıklı hale getirebilmiştir. Bu sürecin ardından ürettiği seramik kapların yüzeylerini farklı çamurlarla astarlayarak, kazıyarak ya da parlatarak süsleme kaygısı geliştirmiştir. Zaman içinde de bu bezeme kaygıları değişiklikler göstermiştir. Türklerin İslamiyet’i kabul etmesi ile Türk Sanatı figürsüz döneme girmiş ve bunun bir sonucu olarak da bitkisel bezeme kullanılmaya başlamıştır. İlk zamanlar tamamen stilize olarak yapılan bezemeler yaprak ve dallardan oluşmaktadır. Daha sonraları iyi bir doğa gözlemi ve tüm fiziksel özelliklerinin irdelenmesiyle çalışılan çiçekler, ustalarının üsluplarıyla hayat bulmuşlardır. Gerçekçi çalışılan çiçeklerin yanında çiçeğin dikey kesiti olarak tanımlanan hatayi adı verilen desenler ve kılıç yaprakları, kıvrımlı dallar ile birlikte kompoze edilmiştir. Zaman içinde gelişen bu gerçekçi bezeme anlayışı birçok el sanatında hayat bulmuş ve günümüze kadar taşınabilmiştir. Yapılan araştırma gereği Geleneksel Türk Seramik Sanatında Osmanlı dönemi çini ve seramiklerinde natüralist çiçeklerin yeri önemlidir. Burada kullanılan çiçek çeşitliliği oldukça geniştir. Çiçeklerin büyük bir çoğunluğu ilk bakışta genel özellikleriyle tanınmaktadır. Bazıları ise çok fazla stilize edildiği için adlandırmakta sıkıntı çekilmiştir. Çiçeklerle yapılan bezeme anlayışı Osmanlıdan günümüze kadar etkisini sürdürmüştür. Günümüzde kullanım eşyası olmaktan çıkan çini tabaklar, vazolar, sürahiler artık dekorasyonda kullanılan birer süs eşyasına dönüşmüştür. Bunun sonucunda da çiçekli bezemelerde yeni arayışlar ortaya çıkmıştır. Bu arayışları ele alıp geçmişi ile olan bağını incelemek için Geleneksel Türk Seramik Sanatındaki çiçek desenli seramikler evren olarak belirlenmiş, bu evren içerisinde daha net sonuca ulaşabilmek için geçmişi ile İznik ve Kütahya, modern seramik sanatında ise çiçeği tasarım unsuru olarak kullanmış bazı seramik sanatçıları örneklem olarak ele alınmıştır. Modern seramik sanatında çiçek, sanatçının kendine özgü çalışma tarzı olmak yerine sanat yaşamında belki bir ya da birkaç defa ele aldığı bir konu olmuştur. Seramik sanatında çiçek denilince en çok kullanılan çiçeğin lale olduğu gözlemlenmektedir. Osmanlının önemli bir mirası olan lale bir döneme adını vermesinden de anlaşılacağı gibi seramik sanatında kullanılan çiçeklerin başında geldiği görülmektedir. Bu doğrultuda yapılan çağdaş seramik çalışmalarında diğer çiçeklerin pek de fazla yer verilmediği dikkate alınarak çiçek konusu tekrar incelenmiş ve geçmişte kullanılma nedenleri tekrar gözden geçirilmiştir.

Human being has made the shaped soil durable by the invention of firing. After this process, he has generated the ornamentation feeling by slip painting, scratching or polishing on his ceramics pots. In the length of time, this ornamentation feeling has showed variations. Turkish art has entered non-figurative period by the acceptance of Islam and as a result of that the vegetative ornamentations have begun to be used. Later on by a careful nature observation and the analysis of flowers’ physical features the flowers have come to life by the styles of their masters. Together with the realistic drawn flower patterns the design called “hatayi”, which would be described as the vertical cross section of a flower, was composed with the sword leafs, curly branches. In time, this realistic decoration way has been used in many craft productions and carried until today. In accordance with this work the place of naturalistic flowers in the Ottoman Period ‘çini’ and ceramics of Turkish Ceramics Art are important. The variety of flower is so wide. At first sight most of the flowers are known their general features. Naming has been difficult for some patterns because of their advance stylization. The effect of ornamentation style has been carried from Ottoman times to present. The “çini” plates, vases, pitchers that used for daily life have got used for decoration objects. Eventually new searches have revealed. Flower ornamented ceramics in Turkish Ceramics Art have been chosen as sphere to undertake those searches and to present samples İznik and Kütahya, as historical reference, and ceramics artists ,who are using flowers as a design element in modern ceramics art, have been chosen. Flower in modern ceramics art is a subject for an artist that used rarely instead of being a characteristic working way. It is seen that the most used flower is the tulip in ceramics art. The tulip, which is also a name of a period of Ottoman Empire, is the most leading one that used is ceramics art. Seeing that other flowers’ seldom usage in contemporary ceramic works, the flower element has been researched and the reasons of usage in past times has been reviewed.