1890 Yılına Kadar Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Ermeni Sorununun Ortaya Çıkışında İngiltere’nin Rolü

Abstract

Osmanlı Devleti’nin güç kaybetmeye başlamasıyla birlikte toprak kaybetmesi, büyük devletler olarak nitelendirilen İngiltere, Fransa ve Rusya’nın başı çektiği pek çok devletin İmparatorluğun topraklarından pay kapma, bunun mümkün olmadığı durumlarda da zamanın güç dengeleri çerçevesinde rakip devletlerin bu topraklardan pay kapmasına engel olma siyaseti izlemelerine neden olmuştur. Büyük devletlerin en başta geleni ise o dönemde İngiltere’dir. İngiltere, Rusya’nın 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması’nda elde etmiş olduğu, Ortodoks Hıristiyan tebaanın koruyucusu unvânına da dayalı olarak Yunan bağımsızlık harekâtını destekleyerek Doğu Akdeniz’de İngiltere’nin tarihi Hindistan yolunu tehdit eder bir pozisyonu yakalamasından son derece rahatsız olmuştur. Ayrıca, Rusların kendi topraklarında 1829-1830’larda kurdukları küçük Ermenistan bölgesini, Osmanlı Devleti aleyhine güneye doğru genişleterek sıcak denizlere inme, Kafkaslardan Doğu Anadolu’ya ve Basra ile İskenderun Körfezlerine inerek bir Ermeni toprağı yaratma plânları, İngiltere’nin bu bölgelerde yaşayan Ermenilerle ilgilenmesini kendi menfaatleri açısından zarurî kılmıştır. İngiltere, bu nedenle öncelikle Protestan Ermeni Cemaati varlığını ortaya çıkararak bunların Osmanlı Millet Sistemi içinde yer almasını sağlamıştır. Osmanlı Devleti’nin Berlin Antlaşması’nı imzalamak zorunda kalması ve bu Antlaşmada Ermenilerin haklarıyla ilgili taahhüt altına girmesi, İngiltere’nin de taraflardan biri olması, İngiltere’nin Ermeniler konusunda daha aktif hale gelmesini temin etmiştir. Bölgede bulunan konsolosları vasıtasıyla Ermeniler konusunda, Osmanlı Devleti’ne sürekli müdahale etmiş, Batı’da Ermeni sorununun ortaya çıkmasında, kamuoyu oluşturulmasında, maddî ve manevî desteğini esirgememiş, isyancı Ermenilere her türlü desteği vermiştir.

The group of countries leaded by France, England and Russia were trying to get their share when possible or otherwise avoid other countries to get what they want after the Ottoman Empire start loose both power and land. After Russians gained the orthodox christians guardian position through Küçük Kaynarca Agreement in 1774 and their support to Greek Independence movement threatened the British interest in the Eastern Mediternian which was their historical Indian route. Especially Russian move to establish a small Armenian region in 1829-1830’s and to expand this region toward South with main interest to reach hot seas and Caucasia to Eastern Anotolia and to Persian Gulf disturbed England. As a first move, England created a protestantArmenian group and placed them into the Ottoman National System. After the Ottoman Empire had signed Berlin Agreement which included promises about the Armenians caused England to actively involve constantly in related with Armenian issues through their consulates in the region. Besides their involvement in this issue, they also supported them in rising the Armenian problem in west both with money and publicizing the problem in press. They also supported the fighting Armenian Commitas.