Esrâr Dede Divânı’nda Âşık ve Sevgiliye Ait Unsurlar

Abstract

18. yüzyıl Osmanlı Devleti’nin gerileme döneminin başlangıcı olup devletin yeni arayışlar içine girdiği bir dönemdir. Bu dönemde edebiyat alanında da yeni arayışlar başlamıştır. Esrâr Dede’nin yaşadığı yıllar bu yüzyılın ikinci yarısıdır. Bu zaman diliminde edebiyattaki İran etkisi azalmaya başlamış ve mahallileşme akımı gündeme gelmiştir. Bu dönemde dikkate alınması gereken bir diğer akım ise Sebk-i Hindîdir. Bu iki edebiyat hareketi şiir anlayışında iki farklı pencere açmıştır. Biz bu pencerelerden özellikle mahallileşme akımı etkisi içinde Esrâr Dede Divanı’nda âşık ve sevgili konusunu ele aldık. Şeyh Gâlib’in yakın dostu olan Esrâr Dede’nin divanı taranıp şiirlerdeki âşık, sevgili ve rakip ile ilgili unsurlar tespit edilerek oldukça titiz bir çalışma bu tez meydana getirildi. Adını zikrettiğimiz Şeyh Gâlib’in Esrâr Dede ve onun şiiri üzerindeki etkisi aşikârdır. Çalışmamızı yaparken bu husus da göz ardı edilmemiştir. Divanda yaptığımız çalışmanın ana teması âşık, sevgili ve üçüncü kişi olan rakip üzerinden yoğunlaşmıştır. Divan Edebiyatının en önemli üç kişisini ele alırken Esrâr Dede’nin geleneğin etkisinden çıkmadığını ancak onlara kendi şairlik yeteneğince farklı renkler kattığı görülmektedir. Esrâr Dede’nin gözünden âşık, sevgili ve rakip tipi ifade edilmeye çalışılmıştır.

Advisor: Prof. Dr. A. İrfan AYPAY When we come to 18th century, it was the Ottoman Empire’s falling age. In this century, Ottoman Empire was looked for new ideas and innovation. This goes with the literature too. 18th century was an innovation age for literature in the Ottoman Empire. Esrar Dede lived in this century’s second half. Iranian influence in Otoman literature is declined and new trends emerged. One of them is Sebk-i Hindi trend and other one is Localization école. These are the two new windows for the two important literary movements of Ottoman poetry. The most important trend is Localization for us. We examine the lover, the beloved and the rival in Esrar Dede’s Divan with perspective of Localization trend. Of course, Şeyh Galib, a close friend of Esrar Dede, has influence Esrar Dede’s poetry. We did not ignore this fact when we examine his Divan. We identify the fact of lover, beloved and rival in Esrar Dede’s Divan with absolute care and worked rigorous to finish this thesis. Esrar Dede wrote his poems with Localization tradition, but he has his own unique ideas and innovations. In this thesis, we examined Esrar Dede’s perspective and aesthetics of the lover, the beloved and the rival.