Batılı Seyyahlara Göre Xıx. Yüzyılın İlk Yarısında Afganistan Şehirleri

Abstract

Afganistan, konumu itibarıyla Orta Asya, Hindistan ve Orta Doğu arasında jeopolitik öneme sahiptir. Bu sebeple bölge tarih boyunca siyasi, sosyo-kültürel, dinî ve ekonomik açıdan önem arz etmektedir. Coğrafi şartların elverişli olduğu arazilere kurulan şehirler, ülkenin güç merkezi olarak devletlerin kaderlerini belirlemiştir. Ayrıca şehirlerin kozmopolit yapısı, renkli bir şehir kültürünün oluşmasını sağlamıştır. Afganistan şehirleri, XIX. yüzyılın ilk yarısında sosyo-kültürel hayatın ve ticaretin merkezi olarak ön plana çıkmıştır. Sömürge devletleri de şehirlere ve ticaret güzergâhlarına önem vermişlerdir. Seyahatnameler, Afganistan’a dair bilgi veren en önemli kaynaklardandır. Bu çalışmada, XIX. yüzyılın ilk yarısında batılı seyyahların Afganistan şehirleri ve şehir unsurları hakkındaki izlenimleri karşılaştırmalı olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. Daha önce yapılan Afganistan çalışmalarında öncelikle siyasi tarih göz önünde bulundurulmuştur. Biz bu çalışmamızda seyahatnamelerden çıkan bilgilerin ışığında bütün tarihî bilgileri aktarmaya çalıştık. XIX. yüzyılın ilk yarısında Afganistan, iç çekişmeler sebebiyle istikrarsız bir hale gelmiştir. Bu durumdan faydalanmak isteyen batılı devletler ise Afganistan’ı daha iyi tahlil etmek ve istihbarat sağlamak için memurlar göndermiştir. Bu memurlar çoğu zaman kendi ilgi alanlarını ön plana çıkaracak şekilde Afganistan’a dair bilgileri ortaya koymaya çalışmışlardır. Yöntem olarak Afganistan’ı gezen seyyahların verdikleri bilgiler, şehirler ve seyahat güzergâhlarında bulunan kırsal yerleşim yerleri temel alınarak tasnif edilmiştir. Kullanılan seyahatnamelerde Afganistan’daki idari teşkilat, şehirleşme, yerleşim ve nüfus yapısı, sosyo-kültürel hayat, iktisadi yapı ve mali sisteme dair geniş bilgiler yer almaktadır. Çalışmanın giriş kısmında araştırma konusunun takdim ve yöntemi, Afganistan’ın coğrafi yapısına ve tarihine dair bilgiler verilmiştir. Birinci bölümde seyahatnamelerin tarihteki yeri ve önemi, kullanılan seyyah ve seyahatnameler geniş bir çerçevede tenkit edilerek kaynaklar tanıtılmıştır. Sonraki iki bölümde, Afganistan şehirlerinin ve kırsal yerleşim alanlarının idari teşkilatı, askerî düzeni, şehirleşme, yerleşim ve nüfus yapısı, sosyo-kültürel hayatı, iktisadi yapısı ve mali sistemi hakkında bilgiler verilmiştir. Üçüncü bölümde kısmen daha az nüfuslu, Afganistan coğrafyasının elverişli bölgelerinde kurulmuş eski tarihlerde büyük ve önemli olan şehirler ve kasabalara dair bilgiler değerlendirilmiştir. Dördüncü bölümde şehirler arası güzergâhlarda ya da kırsal alanlarda bulunan önemli yerleşim yerleri ele alınmıştır. Sonuç kısmında ise tasnif edilen tüm bilgilerin genel bir değerlendirilmesi yapılmıştır.

Afghanistan has geopolitical importance between Central Asia, India, and the Middle East. Therefore, it has had political, socio-cultural, religious, and economical prescriptions throughout history. Due to the geographical conditions, the cities established as settlement areas have determined the fate of the states as the power centre of the country. Moreover, the cosmopolitan nature of the cities made it possible to create a colourful city culture. Afghanistan's cities came to the forefront as the center of socio-cultural life and trade in the first half of the nineteenth century. Colonial states also gave importance to the cities and trade routes. Travelogues are one of the most important sources of information about Afghanistan. In this study, it was attempted to put the impressions of Western travellers about Afghanistan cities and city elements in the first half of the nineteenth century comparatively. In the Afghanistan studies, political history was firstly taken into consideration. In this study, we tried to convey all historical information in the light of the information obtained from the travelogues. In the first half of the nineteenth century, Afghanistan became unstable due to internal conflicts. Western states which wanted to make use of this situation sent officers to analyze Afghanistan better and to provide intelligence. These officers often tried to put out information about Afghanistan by bringing their interests into the forefront. As a method, the information provided by travellers visiting Afghanistan was classified on the basis of cities and rural settlements in their travel routes. The classified travelogues included very important information about administration, urbanization, settlement and population structure, socio-cultural life, economic structure, and financial system in Afghanistan. The introduction part of the study provided information about the presentation and method of research, geography of Afghanistan, and a brief history of Afghanistan. In the first chapter, place and importance of travelogues in the history, travellers and travelogues used were criticized in a wide frame, and resources were introduced. In the next two chapters, elements such as administrative organization, military order, urbanization, settlement and population structure, socio-cultural life, economic structure and financial system in Afghanistan cities, and rural settlements were discussed. In the third chapter, the information about cities and towns which were big and important in the old history, was established in the regions where the geography of Afghanistan was convenient, and was partly less populated was processed. In the fourth chapter, important settlements in urban routes or rural areas were discussed. In the conclusion section, a general evaluation of all classified information was made.