Er töştük destanı’nın bağlamsal sözlüğü (isim ve fiiller)

Abstract

Destanlar toplumların yaşayış şeklini, geleneğini, toplum biçimini, dünya algılayışını, dillerini ve pek çok muhtevayı içinde bulunduran anlatmalardır. Destanlarda var olan dilin en sade halini ve etnik geçmişini görmemiz mümkün olması sebebi ile cümle içerisinde geçen herhangi bir sözcüğün sözlük anlamı olsa da cümle içerisinde ve akışında bu sözlükte geçen anlamlar sözcüğün karşılığını veremeyebilir. Bu nedenle edebî metinler üzerinde yapılan bağlamsal sözlükler bu sorunu çözmeye yardımcı olurlar. Bunun için var olan Kırgızca sözlüklerin anlam varlığına katkıda bulunmak maksadı ile Er Töştük destanının en hacimli varyantı olan 16445 mısralık Sayakbay Karalayev’in varyantını ele alarak destan içerisinde sadece isim ve basit fiillerin bağlamı tespit edilip, istatistik veriler ve örneklerle belirtilmiştir. Bu (isim ve basit fiiller) anlamları bakımından tekli ve çoklu anlam olarak ayrılmış bunların gerekli tanıkları ve sıklıkları verilmiştir. İnceleme kısmında ayrıntılı örnekler ve metinde geçen sıklıklara da yer verilmiştir. Çalışmada metin anlatıcısı Sayakbay Karalayev’in hayatı ve eserlerine de değinilmiştir. Çalışmanın son kısmında ise TEBDİZ (Türk Edebiyatı Bağlamlı Dizinleri ve İşlevsel Sözlüğü) bilgisayar altyapısı sayesinde destanın bağlamsal dizini oluşturulmuştur. Çalışmanın amacı; Türk lehçelerinin Kuzey- Batı Kıpçak grubuna dâhil olan Kırgız Türkçesinin zengin söz varlığını tespit etmek, Sayakbay Karalayev’in anlam dünyasını belirlemek, var olan Kırgızca sözlüğe katkıda bulunmak, gerek üslup gerek aktarma çalışmaları için veri deposu oluşturmaktır. Lehçe üzerine çalışma yapacak olan çeşitli araştırmacılara yardımda bulunması ve destan üzerinde yapılan ilk bağlamsal sözlük olması bakımından özellikle Kırgız Türkçesi ve edebiyatı sahasında çalışan araştırmacılara faydalı olunacağı düşünülerek bilim insanlarının bilgisine sunulmuştur.

Epics are narratives that contain the way societies live, tradition, social form, world perception, languages and many other contents. Although it is possible to see the simplest form and ethnic background of the existing language in the epics, the meaning of any word in the sentence may not give the equivalent of the word in the dictionary. Contextual dictionaries on literary texts therefore help to solve this problem. For this purpose, in order to contribute to the existence of the meaning of Kirghiz dictionaries, the most voluminous variant of Er Töştük epic, Sayakbay Karalayev, which is the most voluminous variant of 16445 verses, was determined only by identifying the context of names and simple verbs in the epic, and indicated with statistical data and examples. These (noun and simple verbs) are separated into single and multiple meanings in terms of their meanings and the necessary witnesses and frequencies are given. Detailed examples and the frequencies mentioned in the text are also included in the examination section. In this study, the life and works of the text narrator Sayakbay Karalayev are also mentioned. In the last part of the study, the contextual index of the epic was created by means of the computer infrastructure of TEBDİZ (Turkish Literature Contextual Directories and Functional Dictionary). Purpose of the study; The aim of the course is to determine the rich vocabulary of Kirghiz Turkish, which is part of the North-West Kipchak group of Turkish dialects, to identify Sayakbay Karalayev's world of meaning, to contribute to the existing Kirghiz dictionary, and to create a repository for both style and translation studies. In order to help various researchers who will study Polish and to be the first contextual dictionary on the epic, it was presented to the scientists, considering that it would be useful for researchers working in the field of Kirghiz Turkish and literature.