Hicri 10. Asrın sonunda Anadolu ve Balkanlardaki Haremeyn Vakıfları

Abstract

Mekke-i Mükerreme’de ilk vakfı, bilindiği üzere Hz. İbrahim (a.s) kurmuştur. Daha sonrasında Kureyş kabilesinin İslamiyet’in gelişine kadar olan sürede, Mekke’ye gelen hacıların ihtiyacını gidermeye yönelik farklı pek çok çalışmaları olmuştur. Birinci Abbasi döneminde hacıların sayısının artması ve bazılarının Mekke ve Medine şehirlerini yurt tutmaları, bu iki şehre maddi desteğin artırılmasının ana sebepleridir. Bunun sonucunda da bu iki şehirde, vatandaşların ve ziyaretçilerin ihtiyaçlarını gidermek üzere devlet yöneticileri, raiyye ve meliklerin vakıfları kurulmuştur. Bu gelenek Osmanlı dönemine dek her asır devam etmiştir. Osmanlı döneminde ise Harameyn Vakıfları Müdürlüğü kurulmuştur. Vakıfların düzenlenmesi, sicillere kaydedilmesinde ve vakıf sayılarının artırılmasında bu müdürlüğün büyük bir önemi vardır. Osmanlıların, Harameyn bölgesindeki vakıflarla ilişkisi bu vakıflar müdürlüğünün kurulmasından çok daha öncedir. Zira Osmanlıların bu vakıflarla ilişkisi, bu beldelerin Osmanlı yönetimine girmesinden önce başlamıştır. Bu araştırma; hicri 10. Asrın sonlarında Osmanlı devletinin Anadolu ve Balkanlarda bulunan önemli vakıfları üzerinde duracaktır. Özellikle Harameyn ve halkı için kurulan vakıfları; vakıfların yerlerini, sahiplerinin isimlerini ve sayılarını belirterek o dönemde Osmanlı arşivlerinde bulunan akar sicil ve belgelerine göre ele alacaktır. Kurulduğu zamanda sicillere kaydedilmemiş vakıflar var ise, sonrasında kaydedilmesine rağmen o dönem neden kayıt altına alınmadığının sebepleri de belirlenmeye çalışılacaktır.

إن أول وقف أسس ف إبراهيم -عليه السالم- كما هو معروف. ومن الب يى أيضا أن قريشا قد فعلت أعماال مختلفة بعد ذلك، أدت لحصولها عىل خدمات الحج يس األول، واستيطان العرصالعبا ي ى والكعبة، حىت م جي ء اإلسالم. وكان ازدياد عدد الحجاج ف لزيادة الدع رئيس يى مكة والمدينة المنورة، سبب يى ي ى بعضهم ف ، المدينت يى يل لهات يى م الما فأسست أوقاف ملوك وأمراء الدولة والرعية؛ ألجل تلبية حاجات الزائرين والمستوطن يى ؛ وفيه أسست وزارة ي ي كل عرص، ووصوال إل العرص العثمان ى ى فيهما. واستمر هذا التقليد ف تنظيم تلك األوقاف ي ى ، وكان لتأسيس هذه الوزارة أهمية كب ية ف ى أوقاف الحرم ي وتقييدها أقدم من ذلك؛ إذ بأوقاف بالد الحرم يى ي سجالت وزيادتها، وإن كانت عالقة العثماني يى ى ف إنها بدأت قبل وقوعها تحت سيطرتهم. وسيقف هذا البحث عند أهم أوقاف الدولة رشالهجري، والسيماماكان منها للحرم يى أواخر القرن العا ي ى األناضول والبلقان ف ي ى العثمانية ف وأهله، مبينا أماكنها، وأسماء أصحابها، ومقدار كل منها، وذلك بحسب الوثائق وسجالت ي ى تلك الحقبة. وإذا كان ثمة أوقاف لم تقيد ف ي ى ي ف األرشيف العثمان ى ي ى القيود العقارية ف ي ذلك الوقت رغم ى ي وقتها، فسيحاول هذا البحث تحديد أسباب عدم تقييدها ف ى السجالت ف مرحلة الحق ي ى أنها قيدت ف ة. مفتاح الكالم: ، األناضول والبلقان،الدولة العثمانية. أوقاف الحرم يى