İbn haldun’un mukaddime adlı eserinde yer alan şehir ve şehirleşmeye ilişkin görüşleri üzerine bir inceleme

Abstract

İslam dünyasında sosyal bilimlerin babası olarak kabul edilen İbn Haldun, evrensel bir tarih denemesi olan Kitâb-ul İber adlı kitabına giriş mahiyetinde yazdığı Mukaddime adlı eserinde “umran bilimini” kurmuştur. Umran bilimini kurmaktaki amacı tarihsel ve toplumsal olaylardaki düzenliliklerin ve sürekliliklerin belirlenmesi ile bu olaylara içkin olan nedensellikleri ve kanunlulukları ortaya koymaktır. Böylece umran bilimi bir “mihenk taşı” gibi tarihsel ve toplumsal olaylarda mümkün olan olayları mümkün olmayanlardan ayırabilmeyi sağlayarak hakikate ulaşmayı sağlar. Umran bilimi ile İbn Haldun insanın toplumsal hayatı ve ondan zorunlu olarak meydana gelen olayları ve kurumları ortaya koyarak bunlar arasındaki düzenlilik ve kanunlulukları belirlemiştir. Böylece o Mukaddime adlı eserinde en basit göçebe toplumsal hayattan en karmaşık şehir hayatına kadar içtimaî hayatı, kurumlarını ve örgütlenme şekillerini incelemiştir. Bu kapsamda tez çalışmasının amacı İbn Haldun’un umran biliminde incelemiş olduğu şehir ve şehirleşmeye dair görüşlerini tespit etmek ve amaçlamış olduğu nedenselliklere ve kanunluluklara şehir ve şehirleşme alanlarında ulaşıp ulaşmadığını belirlemektir. Bu bağlamda modern dönem şehir kuramları da tez çalışması kapsamında incelenmiştir. Anakronizme düşülmeden değerlendirildiğinde İbn Haldun’un şehir, şehirleşme ve şehirliliğe ilişkin görüşlerinin temelde modern dönem için de büyük ölçüde geçerli olduğu bu tez çalışması ile tespit edilmiştir.

Ibn Khaldun who is excepted the father of social sciences in Islamic world constituted a dicipline namely “umran” in Muqaddimah introduction to Kitâb’ul Iber that is proving of universal history. Main aim of umran science is determination of system and continuousness, which implicts casuality and law of social and historical events. In that way truth can be reached through seperating impossible events from possible events owing to umran science something like touchstone. Ibn Khaldun stated community life and its facts and institutions that necessarily come into exiscente. Threfore he could analyze communities from primitive nomad cultures to complicated city cultures, their institutions and organizational forms. In this context, aim of thesis study is determination of Ibn Khaldun’s thoughts about urban and urbanization, and specification of whether he could reach causalities and laws in field of urban and urbanization or not. In this sense, modern urban theories are examined in scope of thesis. Once analysed without anachronism, it is propounded that Ibn Khaldun’s thoughts about urban, urbanization and urbanity are mostly valid in modern period in principle.