Aşağı Fırat Havzasında veteriner hekimliği folkloru üzerine araştırmalar: Hayvanlar ile i̇lgili i̇nanışlar ve uygulamalar

Abstract

Sonraki nesillere aktarılan değerler olan halk inanışları içerisinde, insanoğlunun hayatında ayrılmaz bir parça olan hayvanlar önemli yer tutmakta, aynı zamanda bu inanışlar veteriner hekimliği folklorunun da önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Bu araştırmada, bilinen tarihin önemli yerleşim merkezlerinin başında gelen ve halk bilimi açısından büyük önem taşıyan aşağı Fırat havzasında, hayvanlar ile ilgili inanışların derlenerek literatüre kazandırılması amaçlandı. Bu amaçla aşağı Fırat havzasında yer alan Adıyaman, Elâzığ, Malatya, Şanlıurfa illeri ile Gaziantep’in Nizip ilçesinde toplam 78 kişiyle yüz yüze görüşme yapıldı. Elde edilen bulgular “içerik analizi” yöntemiyle değerlendirildi. Çalışmada, aşağı Fırat havzasında horoz, güvercin, koyun, leylek ve kır atın uğurlu; keçi, kedi, alaca sığır, siyah katır, eşek ve tavşanın uğursuz; köpek, baykuş ve tilkinin de uğurlu veya uğursuz hayvanlar olarak kabul edildiği saptandı. Ayrıca, yeni doğum yapan hayvanların eşinin (plasenta), hayvanın sütünün bol olacağı inancıyla incir ağacına asıldığı veya aynı beklentiyle akarsuya atıldığı; çiçek hastalığına karşı “çiçek tası” kullanıldığı, “kösnü başı” hastalığında köstebek kullanıldığı; nazardan korunmak için ev ve ahırlara, at, büyükbaş ve küçükbaş hayvanların kafatası ile kaplumbağa kabuğunun asıldığı şeklinde bulgulara ulaşıldı. Sonuç olarak, aşağı Fırat havzasında, hayvanlarla ilgili inanışlar açısından zengin folklorik uygulamalara rastlandığı ve yörede saptanan inanışların birçoğunun Anadolu’nun farklı bölgelerindekilere benzer olduğu saptanmıştır.

This study was aimed at the compilation and introduction to the scientific literature of the folk beliefs on animals in the lower Euphrates basin, a major settlement area of common history, which has been home to several civilizations, and thus, is an area of great significance for folklore. For this purpose, in total 78 persons, residing in the lower Euphrates basin in the Adıyaman, Elazığ, Malatya and ġanlıurfa provinces and the Nizip district of Gaziantep province were interviewed in person. The findings obtained were assessed using the “content analysis” method. The study revealed that, in the lower Euphrates basin, some animals are considered to bring good luck; some animals are considered to bring bad luck. On the other hand, the findings obtained demonstrated that the dog, owl, and fox are considered to bring good luck and to bring bad luck. Furthermore, it was determined that the placenta of newly parturited animals is either hung on the branch of a fig tree or thrown into the river, in the belief that this would increase the milk yield of lactating animals, and it was settled that “pox bowl” is used against smallpox, mole is used against “mole head” disease, and it was ascertained that the skull of horses, cattle, sheep and goats as well as tortoise shells are hung on the walls of houses and stables, in the belief that this would protect the people and animals from the evil eye. In conclusion, rich folkloric elements related to folk beliefs on animals were observed in the lower Euphrates basin and the beliefs of this region were found to be similar to those maintained in the different regions of Anatolia.