Tarihsel süreç içerisinde hicâzaşîrân makâmı: Dede Mehmed Zekâî Efendi örneği

Abstract

Türk Müziği’ni oluşturan temel ögelerin başında gösterilen makâm kavramı, tarihsel süreç içerisinde Anadolu topraklarında savaştan tedaviye, astronomiden edebiyata, eğitimden terapiye kadar hayatın içerisinde yer alan pek çok unsurla birlikte ele alınmıştır. Günümüzde dahi farklı coğrafyalarda etkinliğini sürdürmesi sebebiyle “makâm müziği” veya “makâmsal müzik” gibi isimlerle de anılan ve genellikle geleneksel müziklere işaret eden bu terim, Dede Mehmed Zekâî Efendi’nin yaşadığı 19. yüzyıl sonlarında Osmanlı topraklarında icrâ edilen müziği tanımlayan en belirgin yapıdır. Eserlerinde Klâsik Türk Müziği’nin rafine üslûbunu yansıtan Mehmed Zekâî Efendi, yaşadığı dönemde az kullanıldığını fark ettiği makâmlardan yeni eserler üreterek bu makâmların unutulmaması hususunda gayret göstermiştir. Bu çalışmada, Hicâzaşîrân makâmının tarihsel değişim ve dönüşüm sürecine odaklanılarak Zekâî Dede’nin Hicâzaşîrân eserleri üzerinden makâmın işleyişi hakkında izler aranmıştır.

The concept of makam, one of the critical elements that primarily constructs the basis of Turkish Music, has been handled with many fields and facts of life, which extend from war to medical treatment, astronomy to literature and education to therapy in Anatolia through history. However, the common concept generally refers to it as “makam music” or “modal music.” It typically points out traditional Music because it still maintains its effectiveness in different geographical regions today. It is the most significant pattern that defines the Music performed in Ottoman Empire in the late 19th century while Dede Mehmed Zekai Efendi was living. Mehmed Zekai Efendi, who reflected the refined style of Classical Turkish Music in his works, had tried to protect rarely used makams in his time by composing new pieces in these makams. This study investigated the traces related to the perception of the makam Hicazaşiran in terms of Zekai Dede’s Hicazaşiran parts by focusing on the historical change and development of the makam.