Edvarların izinden: İsmail Hakkı bey arşivinde bulunan Hamparsum defteri üzerine bir inceleme

Abstract

Osmanlı/Türk müziği tarihi, teorisi ve müzik yazıları açısından önem taşıyan bazı yazmalar, kimi zaman kendilerinden sonra gelenler için kaynak, kimi zamansa örnek teşkil etmiştir. Nâyi Osman Dede’nin Nota-i Türkî’si, Kantemiroğlu Edvarı, Kevserî Mecmuası gibi birbirini takip eden yazmaların izdüşümlerinde, edvar geleneğinin değişime uğradığı 18. yüzyılın sonundan itibaren sonraki kaynaklarda da rastlanır. Her bir edvarın birbiriyle etkileşim içinde olması ve doğuşkanları misali birbirinin içinden türediği görülmektedir. Edvar geleneğinin son yansımalarının görüldüğü Hâşim Bey Mecmuası’nda önceki edvarların net bir şekilde kaynak olarak kullanılmasının yanında, bu edvarların külliyat kısımları da farklı çalışmalara kaynaklık etmiştir. Müzik yazılarının görece aktif olarak kullanılmaya başladığı 19. yüzyıldan itibaren Nâyi Osman Dede, Kantemiroğlu, Kevserî gibi çalgısal repertuvarın da kişisel arşivlerde yer alan defterlere girdiği görülmektedir. Gerek Hamparsum, gerekse Avrupa müzik yazısı ile yazılan defterlerde bazen parçalı olarak fasıl repertuvarlarının içinde, bazense müstakilen çalgı repertuvarı olarak karşımıza çıkar. Bu örneklerden biri de Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nde bulunan, İsmail Hakkı Bey koleksiyonunun içindeki 373 numaralı Hamparsum defteridir. Bu çalışmada bahsi geçen Hamparsum defteri incelenerek, 17.-18. yüzyıl edvar repertuvarı ile arasındaki benzerlik ve farklılıklar ortaya konulmuş, tarih yazımında kişisel arşivler ve paleografik kaynakların etkisi irdelenmiştir.

The manuscripts that hold significance in terms of the history, theory and musical writings of Ottoman/Turkish music have often served as sources for subsequent scholars or exemplars for others. In the sequence of manuscripts such as Nâyi Osman Dede's Nota-i Türkî, Kantemiroglu Edvarı and Kevserî Mecmuası, one can observe the evolution of the edvar tradition from the late 18th century, where changes began to manifest in later sources. Each edvar interacted with others, and from these interactions, it appears that subsequent ones emerged, akin to their predecessors. In the Hâşim Bey Mecmuası, where the final reflections of the edvar tradition are observed, previous edvars are not only used explicitly as sources but their content also served as references for different works. From the 19th century onwards, a period where music writings started to be relatively actively utilized, figures like Nâyi Osman Dede, Kantemiroglu, Kevserî, and their instrumental repertoires found their way into personal archives. Whether it was Hamparsum or European musical notation used in these notebooks, sometimes fragmented within suite repertoires and sometimes presented independently as instrumental repertoires. One such example is the Hamparsum notebook, cataloged as number 373 within the Ismail Hakkı Bey collection at the Ottoman Archives of the Directorate of State Archives. This study will delve into the aforementioned Hamparsum notebook, examining the similarities and differences between the 17th-18th century edvar repertoire and exploring the influence of personal archives and paleographic sources on historical writing.